ภาวะความเข้มข้นโซเดียมในเลือดต่ำจากการออกกำลังกาย (Exercise-Associated Hyponatremia (EAH)) เมื่อหลายปีก่อน สมัยผมยังหล่อๆ ผมได้ไปแข่ง IRONMAN ที่ลังกาวี กับกลุ่มนักกีฬาไทยอีกหลายคน ภายหลังการแข่งขันอันยาวนาน แดดร้อน ชื้น พวกเราก็เข้าเส้นชัย ได้เป็น IRONMAN ตามที่ฝัน คืนนั้น หลังจากแยกย้ายเข้าที่พัก ผมถูกปลุกเนื่องจาก มีน้องคนนึงที่เข้าแข่งขัน (น้องเป็นนักกีฬาที่แข็งแรง และซ้อมมาอย่างดี จบด้วยเวลาดีกว่าผมอีก) มีอาการไม่รู้สึกตัว เกร็ง ชัก ตาเหลือก เราต้องรีบพาน้องไป โรงพยาบาลโดยด่วน ภาวะความเข้มข้นโซเดียมในเลือดต่ำจากการออกกำลังกาย (Exercise-Associated Hyponatremia (EAH)) เป็นโรคที่อันตรายถึงแก่ชีวิต หากไม่รักษาทันท่วงที เนื่องจากภาวะสมองบวม (Hyponatremic Encephalopathy) ภาวะความเข้มข้นโซเดียมในเลือดต่ำจากการออกกำลังกาย สามารถเกิดระหว่าง หรือหลังการออกกำลังกาย โดยเริ่มวินิจฉัยเมื่อ พบระดับความเข้มข้นโซเดียมในเลือดต่ำกว่า 135 mmol/L (มิลลิโมลต่อลิตร) อาการของ EAH มีตั้งแต่ สับสน มึนงง ปวดหัว คลื่นไส้ ไปจนถึง ไม่รู้ตัว Coma ไม่หายใจ ชักเกร็ง และหากรักษาไม่ทันท่วงที อาจถึงขั้นเสียชีวิต EAH แม้จะพบได้น้อย ในนักกีฬาทั่วไป แต่สามารถพบได้บ่อยใน นักกีฬากลุ่ม นักวิ่ง Marathon, นักวิ่ง Ultra และ นักไตรกีฬา ระยะ IRONMAN มีรายงานผู้เสียชีวิตจากภาวะ EAH ได้แก่ นักฟุตบอลระดับโรงเรียน ทหารที่ฝึกรบหน่วย Ranger, ตำรวจที่แข่งจักรยาน, นักกีฬาไตรกีฬา ระยะ IRONMAN, นักวิ่ง Ultra นอกจากนั้นยังมีการศึกษาในนักกีฬา IRONMAN 1089 คน หลังแข่งสามารถพบภาวะ EAH ได้ถึง 11% จากการศึกษาพบว่า สาเหตุหลักของ EAH มาจาก 1. ทานน้ำ หรือ Sport Drink มากเกินไป จนมากกว่าเหงื่อที่ออก ระดับปัสสาวะ ทางลมหายใจ และลำไส้ เป็นจำนวนมาก เนื่องจากความเชื่อเดิมที่ว่า ออกกำลังกาย ต้องทานน้ำมาก ๆ นะ 2. ร่วมกันมีน้ำคั่งในร่างกายมากจากการหลั่ง อย่างผิดปกติของ ฮอร์โมน Argenine Vasopressin (AVP) ในระหว่างออกกำลังกายเป็นระยะเวลานาน ในภาวะปกติฮอร์โมน AVP มีหน้าที่เก็บน้ำไว้ในร่างกาย โดยยับยั้งการขับน้ำที่ท่อไตส่วนปลาย และหากร่างกายมีน้ำเพียงพอ หรือมีระดับโซเดียมต่ำ ฮอร์โมน AVP จะถูกยับยั้งไม่ให้หลั่งออกมา ดังนั้นการหลั่ง อย่างผิดปกติของ ฮอร์โมน AVP ทำให้ร่างกายนักกีฬามีน้ำคั่ง และความเข้มข้นโซเดียมในเลือดต่ำ ส่วนสาเหตุที่ทำให้เกิดการหลั่ง AVP ผิดปกติ ในนักกีฬา ได้แก่ ภาวะเครียดทั้งอารมณ์ ร่างกาย และความเจ็บปวด ระดับน้ำตาลต่ำ ความร้อน การใช้ยาต้านการอักเสบกลุ่ม NSAIDs 3. การสลายตัวของเซลล์กล้ามเนื้อ (Rhabdomyolysis) มีการศึกษาพบว่า ระดับเอนไซม์ Creatine Kinase ในเลือด ที่บ่งถึง การสลายตัวของเซลล์กล้ามเนื้อ ขึ้นสูงผิดปกติ เมื่อมีภาวะ EAH เชื่อว่า เอนไซม์ Creatine kinase สามารถกระตุ้นการหลั่ง ฮอร์โมน AVP การป้องกัน EAH ได้แก่ 1. ไม่ทานน้ำ หรือ Sport Drink จนมากเกินไป 2. ชั่งน้ำหนัก ก่อนและหลังออกกำลังกาย หากนักกีฬามีน้ำหนักตัวเพิ่ม ต้องเฝ้าระวัง การรักษา EAH คือ ผู้ให้การรักษาต้องตระหนักถึงภาวะนี้ทุกครั้ง ในนักกีฬา ที่เล่นกีฬาระยะไกล การรักษาทำโดยให้น้ำเกลือเข้มข้น เช่น ให้ 3% Saline 100 ml ทางเส้นเลือด ทุก 10 นาที จนอาการดีขึ้น และความเข้มข้นโซเดียมในเลือด ปกติ สรุป สุดท้าย พวกเราที่ใจรักเล่นกีฬาระยะไกล ต้องระวังตัวเอง มีเพื่อนที่สนับสนุนกัน ระหว่างเล่น ตั้งใจฝึกตามโปรแกรม และระมัดระวังเรื่องน้ำและอาหารนะครับ ออกกำลังกาย อย่าทานน้ำมากเกินไปนะ เอาแค่พอหายหิวน้ำ โซเดียมก็ทานระหว่างเล่น 500-700 มิลลิกรัม ต่อน้ำ1ลิตรนะครับ เขียน Kawin เรียบเรียง Tinagrit ข้อมูลบางส่วนจาก IronmanU และ จาก Tamara Hew- Butler et al., Frontiers in Medicine 2017 Credit รูปภาพ: รูปภาพปกเรื่อง / รูปภาพที่ 2 / รูปภาพที่ 1 และ 3 โดยผู้เขียน