“บ้านดำ ศิลปะผ่านความคิด อ. ถวัลย์ ดัชนี” วันนี้ผมจะพาเพื่อน ๆ มาชมสถานที่ท่องเที่ยวที่ขึ้นชื่อด้านงานศิลปะอีกแห่งหนึ่ง ของจังหวัดเชียงราย นะครับ พิพิธภัณฑ์บ้านดำ ซึ่งพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ ตั้งอยู่ที่ตำบลนางแล อำเภอเมืองจังหวัดเชียงราย มีเนื้อที่ประมาณ 100 กว่าไร่ ที่ถูกสร้างขึ้นเป็นอาณาจักรศิลปะด้วยจินตนาการและฝีมือทางด้านจิตรกรรม ประติมากรรม และสถาปัตยกรรม ของอาจารย์ถวัลย์ ดัชนี ศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์ (จิตรกรรม) ซึ่งมีทั้งภาพเขียน รูปปั้น บ้าน ศาลา และอื่น ๆ อีกมากมาย ศิลปะเกือบทุกอย่าง ทุกชิ้นในพิพิธภัณฑ์บ้านดำแห่งนี้ จะใช้สีดำในการทาหรือเติมแต่งงานเกือบทุกชิ้นงาน ก่อนที่ผมจะพาท่านไปเยี่ยมชมงานศิลปะของอาจารย์ จะมาบอกเล่าประวัติท่านอาจารย์แบบย่อ ๆ ให้ฟังกันก่อนนะครับ อาจารย์ ถวัลย์ ดัชนี ท่านเกิดเมื่อ 21 กันยายน 2482 และถึง แก่กรรม เมื่อวันที่ 3 กันยายน 2557 ที่โรงพยาบาลรามคําแหงกรุงเทพมหานคร ด้วยอายุรวม 75 ปี ท่านเป็นชาวจังหวัดเชียงรายโดยกำเนิด มีพี่น้อง 4 คน ตอนเด็กท่านชอบวาดรูป คือมีแววเป็นศิลปินมาตั้งแต่เด็ก ตอนชั้นประถมท่านก็สามารถวาดรูปตัวละครในเรื่องรามเกียรติ์ได้เกือบทุกตัวละคร นอกจากจะวาดรูปเก่งแล้วท่านยังมีความจำที่เป็นเลิศ สามารถจำชื่อเพื่อนนักเรียนร่วมชั้นหาได้ทุกคน ทุกปีชั้น เมื่อเรียนจบชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 แล้ว ก็มาศึกษาระดับครูประถมการช่างที่โรงเรียนเพาะช่าง ระดับปริญญาตรี ศิลปะบัณฑิตเกียรตินิยมจากคณะจิตรกรรมประติมากรรม มหาวิทยาลัยศิลปากร และเป็นศิษย์รุ่นสุดท้ายของอาจารย์ศิลป์ พีระศรี ปริญญาโท ทางด้านจิตรกรรมฝาผนังอนุสาวรีย์ผังเมือง และจบปริญญาเอก สาขาอภิปรัชญาและสุนทรียศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปะแห่งชาติอัมสเตอร์ดัม เนเธอร์แลนด์ หลังจากพอทราบประวัติท่านอาจารย์พอคร่าว ๆ แล้ว เรามาดูกันว่าภายในพิพิธภัณฑ์บ้านดำมีอะไรกันบ้างนะครับ ภายในพิพิธภัณฑ์บ้านดำ มีสถาปัตยกรรมกว่า 40 หลัง ซึ่งมีการออกแบบแนวศิลปะที่แตกต่างกันออกไป มีทั้งเป็นสถาปัตยกรรมแบบไม้ แบบไม้ผสมปูน แบบคอนกรีต และมีงานปติมากรรมอีกมากมาย ซึ่งบรรยากาศภายในมีต้นไม้น้อยใหญ่ซึ่งสร้างความร่มรื่น ร่มเย็น และทำให้บรรยากาศดูดีรับกับบ้านดำได้ดีเลยทีเดียว ซึ่งแนวความคิดหรือแรงบันดาลใจทั้งหมดนี้ ท่านอาจารย์ได้แรงบันดาลใจมาจากศิลปะจากล้านช้าง ล้านนา และสุวรรณภูมิทั้งหมด อาจารย์ถวัลย์ ดัชนี ซึ่งท่านได้รับฉายาว่า “จักรพรรดิแห่งผืนผ้าใบ” ซึ่งท่านเคยให้สัมภาษณ์ไว้ว่า “ผมไม่คิดว่าพุทธศาสนาเป็นแนวทางการวาดรูปของผม แต่พุทธศาสนาเป็นลมหายใจเดียวกับผม” โดยความหมายของสีดำที่อาจารย์ได้สร้างขึ้นนั้นมุ่งเน้นและสื่อให้เห็นถึงอารมณ์ กิเลส บาปในด้านมืดอันน่าสะพรึงกลัวในตัวนของมนุษย์นั่นเอง ภายในพิพิธภัณฑ์บ้านดำ นอกจากเราจะได้ชมสถาปัตยกรรม และงานปติมากรรมผลงานของอาจารย์แล้ว ยังมีการจัดจำหน่ายสินค้าที่ระลึกของอาจารย์ด้วย เช่น เสื้อยืด กระเป๋า ภาพพิมพ์ หนังสือ และอื่น ๆ อีกมากมาย ซึ่งรายได้จากการจำหน่ายทั้งหมดหลังหักค่าใช้จ่ายจะนำเข้ากองทุนเพื่อบำรุงพิพิธภัณฑ์ในบ้านดำ และเพื่อนักเรียน นักศึกษา หรือผู้ที่ขาดแคลนทุนทรัพย์ จากที่ผมเข้าไปชมพิพิธภัณฑ์บ้านดำในวันนั้น หลังจากที่จอดเดินไปตรงประตูทางเข้าก็จะเจอป้ายทรงไทยบอกทางเข้าของพิพิธภัณฑ์บ้านดำ ซึ่งก็จะเป็นป้ายขนาดใหญ่พอประมาณ ทาด้วยสีดำ ตัวหนังสือสีขาว ซึ่งเราก็เก็บภาพบรรยากาศตรงทางเข้ากันก่อนเลย เมื่อเดินเข้าประตูก็เจอกับศาลาสีดำ คล้ายๆ โบสถ์ตามที่อยู่ตามวัดทั่วไป ก็เก็บภาพบรรยากาศโดยรอบไปเรื่อย ๆ ระหว่างที่ผมเดินไปชมทีละจุด ก็จะเจอกลุ่มนักศึกษาที่เรียนศิลปะ ที่กำลังมาฝึกวิชาภาคปฏิบัติวาดภาพงานศิลปะกันกลุ่มใหญ่พอสมควร ยังมีประชาชนที่ชอบงานศิลปะซึ่งก็มานั่งมุมที่สงบเงียบ ๆ นั่งวาดภาพอยู่ 2-3 คน ส่วนภายในพิพิธภัณฑ์บ้านดำ ที่มีเนื้อที่เกือบ 100 ไร่นั้น ยังมีศิลปะด้านจิตรกรรม ประติมากรรม และสถาปัตยกรรม ของอาจารย์ให้ท่านได้ชมอีกมากมาย ถ้าจะเดินชมให้ทั่วผมว่าใช้เวลาหลายชั่วโมง เพราะฉะนั้นถ้าหากเพื่อน ๆ อยากชมบรรยากาศ ถ่ายรูปอย่างเต็มอิ่ม ผมแนะนำให้มากันแต่เช้านะครับ ถ้าเพื่อน ๆ มาเที่ยวที่เชียงราย สนใจที่จะมาชม มาเรียนรู้งานศิลปะบ้านดำ ก็สามารถมาได้นะครับ พิพิธภัณฑ์บ้านดำ หลังจากท่านอาจารย์ถวัลย์ ดัชนี สิ้นแล้ว ตอนนี้ก็มี นายดอยธิเบศร์ ดัชนี ซึ่งเป็นบุตรชายของอาจารย์ เป็นผู้อำนวยการพิพิธภัณฑ์บ้านดำ ซึ่งหลังจากที่พิพิธภัณฑ์เปิดให้เข้าชมฟรีมานาน จนมาถึง ปี 2559 ซึ่งพิพิธภัณฑ์บ้านดำ มีค่าใช้จ่ายในการบริหารจัดการแต่ละเดือนค่อนข้างสูง จึงได้ประกาศจัดเก็บค่าเข้าชมพิพิธภัณฑ์ โดยค่าเข้าชม 80 บาททั้งชาวไทยและชาวต่างชาติ ส่วนเด็กอายุต่ำกว่า 12 ปี หรือสูงไม่เกิน 120 เซนติเมตร นักศึกษาในเครื่องแบบ ข้าราชการในเครื่องแบบ มัคคุเทศก์ พระภิกษุสามเณร ผู้ทรงศีลทุกศาสนา สตรีมีครรภ์ ผู้สูงอายุ ผู้พิการหรือผู้ทุพพลภาพทุกประเภท สามารถเข้าชมได้ฟรี พิพิธภัณฑ์บ้านดำ ตั้งอยู่ ที่ 414 หมู่ 13 ตำบลนางแล อำเภอเมือง จังหวัดเชียงรายติดต่อสอบถาม โทร 053-705834 และ 089-7674444 ก่อนเดินทางมานะครับ ภาพประกอบ โดย ครูชอวร์ กวีหลังบ้าน