สุสานจักรพรรดิจิ๋นซี ( Mausoleum of the First Qin Emperor ) มีพื้นที่หลัก 3 ส่วน คือ เนินดินหลุมพระศพของจิ๋นซีฮ่องเต้ หลุมขุดค้นกองทัพหุ่นทหารและม้าดินเผา และอีกส่วนหนึ่งที่เป็นส่วนสำคัญ แต่ถูกพูดถึงค่อนข้างน้อย คือ หอนิทรรศการ ( หรือพิพิธภัณฑ์ ) ที่จัดแสดงเรื่องราวในภาพรวมเกี่ยวกับสุสานจักรพรรดิจิ๋นซีทั้งหมด ซึ่งเป็นสถานที่ที่มีความสำคัญ ควรค่าแก่การเยี่ยมชม ยิ่งเป็นนักท่องเที่ยวอิสระ ที่ไม่ค่อยมีความรู้ความเข้าใจอะไรมากนัก ขอแนะนำให้เริ่มต้นเที่ยวชมสุสานจักรพรรดิจิ๋นซีในอาคารแห่งนี้ก่อน แล้วค่อยขยับไปชมกองทัพหุ่นทหารและม้าดินเผาในหลุมขุดค้นหมายเลขที่ 1 โดยตัวอาคารนิทรรศการที่มีความสูงสองชั้น ตั้งอยู่ทางด้านขวาของประตูทางเข้าหลุมขุดค้น ชั้นบนเป็นพื้นที่จัดแสดง ส่วนชั้นล่างเป็นสำนักงานและพื้นที่ให้บริการสิ่งอำนวยความสะดวกต่าง ๆ สิ่งแรกที่นักท่องเที่ยวจะได้พบเมื่อก้าวเข้าไปในตัวอาคาร คือ รถม้าทองสัมฤทธิ์ ที่ถูกขุดพบในปี ค.ศ. 1980 ห่างจากสุสานหลวงไปทางตะวันตกราว 20 เมตร เมื่อแรกที่ค้นพบ มีกล่องไม้กว้าง 2.3 เมตร ยาว 7 เมตร ภายในบรรจุรถม้าขนาดครึ่งของจริงสองคัน รถคันแรกเป็นรถที่ประทับขององค์จักรพรรดิ อีกคันหนึ่งเป็นรถม้านำขบวน มีพลขับทั้งสองคัน แต่ละคันใช้ม้าสี่ตัวลากเกวียนที่มีล้อสองข้าง ม้าแต่ละตัวประดับประดาด้วยเครื่องตกแต่งที่ทำด้วยทองคำและเงิน ข้อแตกต่างระหว่างรถทั้งสองคันคือรถที่ประทับจะมีห้องโดยสารปิดทึบตั้งอยู่บนเกวียน มีหลังคาคลุมมิดชิด ด้านข้างเจาะช่องหน้าต่างขนาดเล็กด้านละหนึ่งช่อง มีชิ้นส่วนประกอบกันเป็นตัวรถราว 3,400 ชิ้น ตกแต่งด้วยทองคำและเงินมากกว่า 1,000 ชิ้น รวมความกว้าง 1.06 เมตร และยาว 3.17 เมตร ส่วนรถม้านำขบวนจะมีขนาดเล็กกว่าคือกว้าง 0.7 เมตร ยาว 1.26 เมตร และไม่มีห้องโดยสาร แต่จะมีตั่งด้านหลังพลขับเพื่อใช้วางอาวุธและอุปกรณ์ที่จำเป็นอื่นๆ อย่างครบครัน รวมถึงปักร่มทรงสูงคล้ายร่มชายหาดเพื่อบังแดด สรุปคุณค่าความสำคัญของรถม้าสองคันนี้ได้ว่า เป็นชิ้นงานสัมฤทธิ์ขนาดใหญ่ เก่าแก่ มีโครงสร้างที่ซับซ้อนแต่ผลิตด้วยมือทุกขั้นตอน ทั้งยังตกแต่งได้อย่างปราณีตและงดงามที่สุดเท่าที่เคยพบในประเทศจีน จึงครองสถานะผลงานชิ้นเอกอันเป็นสัญลักษณ์หนึ่ง ของสุสานจักรพรรดิจิ๋นซีมาจนถึงทุกวันนี้ อีกทั้งยังเป็นตัวอย่างข้าวของเครื่องใช้ที่ถูกฝังไปพร้อมกับองค์จักรพรรดิ เพื่อให้ทรงพระเกษมสำราญอยู่ในโลกหลังความตายที่มองไม่เห็น ไม่ว่าโลกนั้นจะเป็นอย่างไร สิ่งที่ต้องเตรียมไปต้องให้สมบูรณ์ครบพร้อม ห้ามขาดตกบกพร่องโดยเด็ดขาด เนื่องจากสมัยที่ยังทรงพระชนม์ชีพทรงโปรดการท่องเที่ยว ล่าสัตว์ เวลาเสด็จไปไหนมาไหนต้องประทับรถม้าพระที่นั่ง เมื่อสิ้นพระชนม์ไปแล้วจึงต้องฝังขบวนรถม้าไปด้วย ตลอดจนฝังบรรดาสัตว์หายากและสวยงามต่าง ๆ เพื่อให้พระองค์ได้ชื่นชม พูดง่าย ๆ คือจับเอาทุกสิ่งทุกอย่างที่พระองค์เคยครอบครอง ทั้งคน สัตว์ สิ่งของ ไม่เว้นแม้แต่ดวงจันทร์ ดวงดาว สายน้ำ มาจำลองในโลกใต้พื้นพิภพ ที่ห่อหุ้มร่างไร้วิญญาณของพระองค์ไว้เป็นทอดสุดท้าย ข้าวของมีค่าอีกกลุ่มหนึ่งที่ถูกนำมาจัดแสดงในอาคารนิทรรศการ ได้แก่ อาวุธยุทโธปกรณ์ที่พบในหลุมขุดค้นต่าง ๆ และการนำหุ่นทหารต่างยศต่างตำแหน่งหน้าที่ในกองทัพ มาจัดแสดงให้ความรู้ล่วงหน้าก่อนเข้าชมของจริงตามหลุมขุดค้นต่าง ๆ ความโดดเด่นของอาวุธที่ขุดค้นพบ อยู่ที่มาตรฐานการผลิตอันสูงส่งที่สามารถผลิตได้ครั้งละมาก ๆ และมีคุณภาพไม่ต่างกัน อาทิ หัวลูกศรทรงสามเหลี่ยมหลายพันชิ้น ที่ล้วนทำขึ้นอย่างปราณีต มุมทั้งสามของหัวลูกศรมีความยาวเท่ากันเกือบทุกชิ้นโดยต่างกันไม่เกิน 0.55 มิลลิเมตร ยังไม่รวมเทคนิคการหลอมเหล็ก และทองสัมฤทธิ์ที่ดีเลิศ เห็นได้จากอาวุธจำนวนหนึ่ง ที่แม้จะถูกฝังอยู่ใต้ดินนานนับสองพันกว่าปี ก็ยังอยู่ในสภาพดี ไม่มีสนิมเกาะ ดาบบางเล่มส่องประกายแวววาว มีความคมและประสิทธิภาพสูง เหมือนเมื่อครั้งที่สร้างขึ้นใหม่เลยทีเดียว ความดีงามอีกประการหนึ่งของอาคารนิทรรศการ คือ การนำหุ่นทหารต่างยศต่างตำแหน่งทั้งนายร้อย นายพัน นายพล พลธนู พลขับรถม้า ฯลฯ มาจัดแสดงให้ความรู้ล่วงหน้า ก่อนเข้าชมของจริงตามหลุมขุดค้นต่าง ๆ แม้จะมีตู้กระจกกั้นระหว่างหุ่นทหารกับผู้ชม แต่ก็สามารถพินิจพิจารณาได้อย่างใกล้ชิด ซึ่งหากหลุดเข้าไปในหลุมขุดค้นแล้วไม่มีทางได้เข้าใกล้ขนาดนี้ เนื่องจากหลุมอยู่ลึกลงไปถึงห้าเมตร ไหนยังจะทางเดินวนรอบที่ห่างจากหลุมมาอีกระยะหนึ่ง มีแต่กล้องส่องทางไกลและเลนส์ซูมเท่านั้น ที่จะทำให้ผู้ชมเห็นใบหน้าหล่อ ๆ ของหุ่นทหารอย่างชัดเจน *รูปภาพประกอบบทความทั้งหมดโดยผู้เขียน