การระบาดของไวรัสโควิด-19 ที่กำลังเกิดขึ้น เป็นการเรียนรู้ครั้งใหม่ของเราทุกคน เป็นสถานการณ์ที่ทำให้การดูแลตัวเองเป็นเรื่องสำคัญที่สุดในขณะนี้ ไม่ว่าจะเป็นประเทศใดบนโลก มาตรการที่รัฐบาลรณรงค์ให้ประชาชนร่วมกันทำในขณะนี้คือ การรักษาระยะห่างทางสังคม (Social Distancing) โดยการกักตัวอยู่ที่บ้าน ไม่ออกไปยังแหล่งชุมชนที่มีสภาพแออัด หรือหากจำเป็นต้องออกไปย่อมต้องสวมใส่หน้ากากอนามัย อยู่ห่างกันในระยะ 1-2 เมตร รวมทั้งรักษาสุขอนามัยของร่างกายให้สะอาดอยู่เสมอ เรื่องเหล่านี้เป็นสิ่งใหม่ที่เราทุกคนคงรู้กันดีและปฏิบัติกันจนเคยชินแล้ว แต่รู้หรือไม่ว่า โรคระบาดไม่ได้เกิดขึ้นในสังคมมนุษย์เพียงเท่านั้น แต่ยังเกิดในสังคมของสัตว์ได้อีกด้วย และสัตว์หลายชนิดก็รู้จักกักตัวและสร้างระยะห่างทางสังคมเหมือนมนุษย์เราด้วยเช่นกันสาเหตุที่อยากนำเรื่องนี้มาเล่า เพราะเป็นเรื่องที่ค่อนข้างน่าสนใจอยู่ไม่น้อย เรารู้กันดีว่าสัตว์แต่ละชนิดมีสัญชาตญาณติดตัวมาเพื่อใช้ในการดำรงชีวิต แต่ใครจะไปเชื่อว่า ในยามวิกฤต สัตว์โลกที่อยู่กันเป็นสังคมยังมีมาตรการบางอย่าง ที่ช่วยกันประคับประคองให้ฝูงของพวกมันสามารถอยู่รอดปลอดภัยไม่ตายหมู่ได้ แม้เราจะไม่รู้ภาษาของสัตว์โลก แต่การสื่อสารภายในฝูงของสัตว์มหัศจรรย์กว่าสิ่งใด ๆ สังคมของสัตว์โลกหลายชนิดคงไม่ต่างจากสังคมมนุษย์มากนัก จำเป็นต้องมีผู้นำและผู้ตาม หมาป่ามีจ่าฝูง ผึ้ง มด ปลวกมีนางพญา ลำดับชั้นทางสังคมเหล่านี้เองที่ทำให้พวกสัตว์สามารถรักษาชีวิตเอาไว้ได้ แม้ในยามเกิดโรคระบาดขึ้นในฝูงของพวกมันก็ตามหลายคนที่อยู่ตามต่างจังหวัด อาจเคยได้เห็นรังผึ้งที่ตัดมาสด ๆ โดยเฉพาะในชุมชนที่รีดคั้นน้ำผึ้งเพื่อจำหน่าย ส่วนใหญ่เราจะพบว่ารังผึ้งที่ได้มานั้นมีสภาพค่อนข้างสมบูรณ์ นั่นไม่ใช่สิ่งที่เกิดตามธรรมชาติ แต่เป็นเพราะมาตรการกีดกันผึ้งป่วยออกจากรัง หากจะกล่าวให้เห็นภาพคงคล้ายกับคำกล่าวที่ว่า ปลาเน่าตัวเดียวเหม็นไปทั่วทั้งบ่อ ผึ้งก็เช่นเดียวกัน โดยปกติเมื่อผึ้งรวมตัวกันเป็นฝูงเพื่อทำรัง มักจะมีโรคชนิดหนึ่งที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรียที่อาจติดมากับเกสรดอกไม้ หากมีผึ้งตัวใดไปรับเชื้อแบคทีเรียนี้มาจะระบาดไปยังตัวอ่อนของผึ้งในรัง หากลุกลามจะทำให้รังผึ้งเกิดความเสียหาย เน่าเสียและส่งกลิ่นเหม็น ผึ้งที่ติดเชื้อจะส่งสัญญาณบางอย่างให้ผึ้งตัวอื่นรับรู้ แล้วพวกมันจะขับไล่ผึ้งตัวนั้นออกจากรัง ไปกักตัวที่อื่นสักพัก หากไม่ตายเสียก่อนค่อยกลับมาเข้ารังเดิม เป็นวิธีการของผึ้งในการช่วยกันรักษารังไม่ให้เกิดความเสียหายนั่นเองลองดูอีกสักหนึ่งตัวอย่าง คราวนี้เป็นสัตว์ที่มีพฤติกรรมคล้ายคลึงกับมนุษย์เรามากที่สุด นั่นคือ ลิงชิมแปนซี เรารู้กันดีอยู่แล้วว่าลิงแทบทุกชนิดเป็นสัตว์สังคม อาศัยอยู่รวมกันเป็นครอบครัวหรือเป็นฝูง แต่สิ่งที่พวกมันมีมากกว่ามนุษย์คือ สัญชาตญาณ ลองคิดง่าย ๆ ทุกวันนี้เราเดินไปตามท้องถนน เราแทบจะไม่รู้เลยว่า คนที่เดินสวนทางกับเราไม่สบายหรือเป็นโรคประจำตัวอะไรอยู่บ้าง แต่พวกลิงชิมแปนซีจะดูออก หากมีสมาชิกตัวใดตัวหนึ่งในฝูงที่ติดเชื้อโรคทั้งไวรัสหรือแบคทีเรีย พวกมันจะรู้ทันทีผ่านการสังเกตพฤติกรรม แล้วค่อย ๆ สร้างระยะห่างทางสังคม โดยการไม่ไปยุ่งกับลิงตัวนั้นจนกว่าจะแน่ใจว่าหายดีแล้ว จึงจะต้อนรับกลับเข้าสู่ฝูงอีกครั้งหนึ่งที่เล่าไปเป็นตัวอย่างที่ผ่านการศึกษาจากนักวิทยาศาสตร์มาแล้ว ผู้เขียนเองก็เรียนรู้จากสารคดีในช่วงเวลาที่ต้องกักตัว จึงถือโอกาสนำมาเล่าสู่กันฟังให้ทุกคนได้เรียนรู้ไปด้วยกัน เพราะพฤติกรรมเหล่านี้หลายครั้งมนุษย์เรานำมาทดลอง ใช้สังคมของสัตว์เป็นต้นแบบในการวิเคราะห์วิจัย ปรับเปลี่ยนมาตรการที่อาจใช้กับสังคมมนุษย์ได้ในอนาคต ถึงเราจะไม่มีสัญชาตญาณเหมือนกับสัตว์ แต่เราทุกคนมีความรับผิดชอบที่จะช่วยกันหยุดการแพร่ระบาดของไวรัสโควิด-19 นี้ได้ ในระหว่างที่รอให้สถานการณ์คลี่คลาย หลายคนคงมีความอึดอัด แต่ถึงอย่างไรเราก็ยังจำเป็นต้องปฏิบัติตามคำแนะนำของบุคลากรทางการแพทย์ ไม่ทำพฤติกรรมที่เสี่ยงต่อการติดเชื้อ หากทุกคนรับผิดชอบต่อตัวเอง ประเทศไทยของเราจะต้องกลับสู่สภาวะปกติในอีกไม่นานได้อย่แน่นอนรูปภาพหน้าปก โดย Margaux Ansel : Unsplashรูปภาพประกอบที่ 1 โดย Dylan Mullins : Unsplashรูปภาพประกอบที่ 2 โดย Matthew T Ryder : Unsplashรูปภาพประกอบที่ 3 โดย Getritbrill : Pixabay