เก้าวิธีพัฒนาสำนึกสุจริต (บทความสุขภาพจิต) คนส่วนใหญ่พูดและจำได้ว่า คำว่าหิริโอตัปปะนั้นแปลว่าเกรงกลัวและละอายต่อบาป เช่นเดียวกับใช่ไม่รู้ว่าการทุจริตเป็นความเลวทราม แต่คนจำนวนไม่น้อยก็ไร้หิริโอตัปปะและไร้การสุจริตนั้น เป็นเพราะว่าคนเหล่านั้นท่องจำได้เพียงหลักธรรมคือพูดว่าอะไรและหมายความว่าอะไร แต่สำนึกคุณธรรมคือความรู้สึกที่ดีงามนั้นไม่เกิดขึ้นภายในจิตใจนั่นเอง ปัจจุบันมีทั้งอดีตข้าราชการประจำและข้าราชการการเมืองทั้งในระดับท้องถิ่นและระดับชาติ ที่ทำผิดต้องโทษและติดคุกอยู่ บางคนอยู่ในระหว่างดำเนินคดี และบางคนศาลตัดสินต้องจำคุกนับ 100 ปีก็มีอยู่ให้เห็นเป็นระยะๆ นั่นเพราะคนเหล่านั้นทุจริตคดโกงโครงการต่างๆของสังคมและบ้านเมือง คนเหล่านั้นมีการศึกษาสูง ไม่ใช่ไม่รู้จักคำว่าเกรงกลัวและละอายต่อบาปและคำว่าสุจริต แต่เขาเหล่านั้นก็ยังไร้สำนึกความสุจริตอยู่ดี ที่เป็นเช่นนั้นส่วนหนึ่งเป็นเพราะว่าระบบการศึกษาทั้งทางโลกและทางธรรมมักสอนให้คนรู้จักแต่คำและความหมายของคำ คนก็จึงท่องจำและพูดขึ้นมาได้ เรียกว่าท่องจำหลักธรรมได้ แต่การอบรมบ่มเพาะและขัดเกลาให้คนเกิดสำนึกคุณธรรมคือมีความรู้สึกที่ดีงามนั้นอาจมีไม่มากนัก และนักเทศน์ที่เชี่ยวชาญเพียงใดส่วนใหญ่ก็มักพูดแต่หลักธรรมและตัวอย่างประกอบเท่านั้น แต่จะทำอย่างไรให้คนเกิดสำนึกคุณธรรมนั้นมีคนพูดน้อยมาก ทั้งนี้อาจเนื่องมาจากไม่รู้วิธีการนั่นเอง ผู้เขียนได้รับเชิญไปเป็นวิทยากรเรื่องของสำนึกคุณธรรมอยู่เป็นประจำจึงมุ่งเน้น วิธีการที่จะให้เกิดสำนึกคุณธรรมมากกว่าท่องจำหลักธรรม ซึ่งหากทุกคนทำได้จะเป็นการพัฒนาความซื่อสัตย์สุจริตและความเกรงกลัวและละอายต่อบาปได้อย่างแท้จริง การจะพัฒนาสำนึกคุณธรรมคือให้เกิดความรู้สึกที่ดีงามนั้นมีวิธีการคร่าวๆ ดังต่อไปนี้ 1)อบรมเลี้ยงดูลูกหลานตั้งแต่วัยเด็ก สอนให้เด็กรู้ว่าอะไรคือความดี อะไรคือความไม่ดี เช่นสอนให้รู้ว่าการขโมยหรือการยักยอกของผู้อื่นมาเป็นของตนนั้นเป็นสิ่งไม่ดี หากทำไม่ดีก็มีการทำโทษด้วยวิธีการที่ไม่ใช้ความรุนแรงและเหมาะสม และเมื่อเขาทำดีก็ต้องยกย่องชื่นชม เด็กก็จะได้เรียนรู้ตลอดชีวิตว่าอะไรคือความดีที่ทำได้และได้รับการยกย่องเชิดชู และอะไรเป็นความไม่ดีที่ไม่พึงกระทำ 2)พ่อแม่ผู้ปกครองและคุณครูพึงเป็นแบบอย่างที่ดีแห่งความซื่อสัตย์สุจริต โดยสอนเขาทั้งด้วยวาจาและการกระทำให้เด็กเห็นเป็นแบบอย่างที่ดีด้วยการมีอุดมการณ์รักความซื่อสัตย์สุจริต รักความโปร่งใสและรักการให้เกียรติ ลูกหลานก็จะซึมซับอุดมการณ์เช่นนั้นตั้งแต่วัยเด็ก เมื่อเติบโตขึ้นมาแม้เห็นช่องทางใดที่สามารถทุจริตได้เขาก็จะเกิดความรู้สึกละอายใจและไม่ทุจริตนั่นเอง 3)จัดกิจกรรมต่อต้านความทุจริตทั้งในระดับมัธยมศึกษาและอุดมศึกษา ทั้งครูบาอาจารย์และแกนนำนักเรียนนักศึกษาควรร่วมกันจัดกิจกรรมเสริมการเรียนต่างๆที่เกี่ยวกับความเกรงกลัวและละอายต่อบาปและต่อต้านทุจริตทุกรูปแบบ เพื่อร่วมกันตอกย้ำทั้งอุดมการณ์และวิธีการให้คุณค่าต่อความซื่อสัตย์สุจริตและต่อต้านความทุจริตเป็นการทำงานที่ต่อเนื่องมาจากวัยเด็กอนุบาลและชั้นประถมศึกษา หากทำเช่นนี้อย่างต่อเนื่องและหนักหน่วงเชื่อว่าเมื่อโตเป็นผู้ใหญ่เขาก็จะ เป็นคนมีอุดมการณ์รักความสุจริตนั่นเอง 4)ประกาศเป็นค่านิยมของหน่วยงานอย่างชัดเจน องค์กรต่างๆที่ทำงานทั้งภาครัฐและเอกชนต้องประกาศออกมาเป็นค่านิยมสุจริตและโปร่งใส เพราะการประกาศเป็นค่านิยมจะเป็นการกำหนดทิศทางระบบความคิดความเชื่อและการกระทำของบุคลากรในหน่วยงานให้ยึดมั่นในอุดมการณ์ซื่อสัตย์สุจริตโปร่งใสไร้การคดโกงและเกรงกลัวละอายต่อบาป ด้วยการสื่อสารในองค์กร(organization communication)ทุกรูปแบบเรื่องอุดมการณ์สุจริต 5)สร้างความตระหนักการเป็นผู้ให้ โดยเฉพาะการให้ทานและการเสียสละ บุคคลที่รู้จักเป็นคนให้ทานเสียสละและช่วยเหลือเกื้อกูลผู้อื่น ความคิดและการกระทำดังกล่าวเป็นการคิดและการกระทำเพื่อผู้อื่นไม่ใช่การทำเพื่อตนเอง หากทำเพื่อผู้อื่นช่วยเหลือเกื้อกูลผู้อื่นเป็นระยะๆจะทำให้จิตใจที่อยากได้ อยากมี อยากเป็น โดยเฉพาะอยากนำของคนอื่นมาเป็นของตนหรือทุจริตนั้นลดลงได้ 6)คิดว่าทุกวันคือวันสุดท้ายของชีวิต การปลูกฝังวิธีคิดเช่นนี้จะช่วยให้คนเราพิจารณาความตายหรือมรณานุสติอย่างสม่ำเสมอว่าเราตายได้ทุกเวลาทุกนาทีซึ่งเป็นพุทธวิธีที่สามารถช่วยให้มีจิตใจสงบได้ และหากเราคิดว่าทุกวันเป็นวันสุดท้ายของชีวิต เราจะลดละอัตตาทิฐิมานะถือตัวถือดีลง ชีวิตจะเต็มไปด้วยการขอบคุณขอโทษและให้อภัยต่อทุกสรรพสิ่ง กระทั่งปฏิเสธการคดโกงทุกรูปแบบนั่นเอง 7)ให้ความสำคัญต่อความเติบโตทางจิตวิญญาณ การที่บุคคลให้คุณค่าความหมายและความสำคัญต่อความเติบโตอิ่มเอิบและเบิกบานใจจากการยึดมั่นในคุณธรรมความดีนั้น จะช่วยให้คนเราประพฤติดีประพฤติชอบเข้าใจชีวิตตามสัจธรรม เช่น แนวพุทธศาสนาในเชิงปรมัตถสัจจะอธิบายว่าชีวิตคนเราเป็นเพียงสิ่งประกอบด้วยรูปและนามเท่านั้น นอกนั้นเป็นสิ่งสมมติทั้งสิ้น ตลอดชีวิตหากหลงติดในสมมติต่างๆและไม่เข้าใจในปรมัตถธรรมก็จะมีแต่ความคิดอยากได้อยากมีอยากเป็นและคดโกงได้ง่ายดาย และหากนับถือศาสนาในกลุ่มเทวนิยมเช่นศาสนาคริสต์และอิสลาม ศาสนิกชนก็พึงมีระบบคิดที่อุทิศชีวิตการทำดีโดยเฉพาะรักษาความซื่อสัตย์สุจริตและไร้การคดโกงเพื่อถวายเป็นพระเกียรติแต่พระผู้เป็นเจ้าด้วยชีวิตนั่นเอง 8)หมั่นฝึกเจริญสมาธิอย่างสม่ำเสมอ การฝึกสมาธิคือการทำให้จิตใจแน่วแน่และเกิดความสงบอาจด้วยวิธีการเจริญอานาปานะสติคือการพิจารณาดูลมหายใจเข้าออก หรือการพิจารณาอสุภะ(ซากศพ) และสมถกรรมฐานทั้ง 40 วิธีก็ล้วนช่วยทำให้จิตสงบได้ทั้งสิ้น เพราะวิธีการนี้จะไปดับความเกียจคร้านฟุ้งซ่านรำคาญใจซึมเศร้าอาฆาตพยาบาท จะเกิดความสุขสงบในใจไร้ความรู้สึกอยากคดโกงในที่สุด 9)หมั่นฝึกเจริญสติปัฏฐานสี่ การฝึกภาวนาสติปัฏฐานสี่คือการมีสติมองดูอาการของกายของจิตของธรรมและเวทนา เมื่อมุ่งตามดูรับรู้ดูฐานทั้งสี่อย่างสม่ำเสมอ ก็จะเห็นการเกิดขึ้นตั้งอยู่และดับไปซึ่งเป็นอนิจจังทุกขังอนัตตานั่นเอง จะได้ลดละความยึดมั่นถือมั่นในตัวตนลงมุ่งทำแต่ความดี โดยเฉพาะอย่างยิ่งขณะที่เจริญสติปัฏฐานสี่นั้นมรรคมีองค์แปดคือหนทางแห่งการดับทุกข์ทั้งแปดอย่างก็เกิดขึ้นพร้อมกันโดยเฉพาะสัมมาอาชีพก็จะประกอบอาชีพด้วยความชอบธรรมไร้ความทุจริตนั่นเอง ทั้งเก้าข้อเป็นวิธีการที่จะพัฒนามนุษย์ให้มีคุณธรรมโดยเฉพาะสำนึกสุจริตและให้เกรงกลัวและละอายต่อบาป เป็นวิธีการที่ต้องทำอย่างต่อเนื่องและหวังผลระยะยาวไม่ใช่มาบอกเพียงหลักธรรมในวัยที่เป็นผู้ใหญ่แล้ว ซึ่งหากจิตใจแข็งกระด้างและอัตตาสูงทั้งยังให้ความสำคัญกับเรื่องของโลกธรรมแปดแล้ว เขายิ่งไม่เข้าถึงคุณธรรมข้อนี้จะให้คุณค่าและตีความแต่ความสำเร็จทางโลกและการได้มาทางวัตถุธรรมคือความสำเร็จของชีวิตเท่านั้น โดยไร้การสำนึกถึงความเติบโตทางคุณธรรมและจิตวิญญาณว่าเป็นความดีงามยิ่งใหญ่สืบเนื่องทั้งปัจจุบันและอนาคตอันยาวไกลอย่างหาที่สุดมิได้ และสำนึกคุณธรรมนี้คือสุดยอดแห่งผู้ที่มีสุขภาพจิตดีนั่นเอง ภาพปกจาก : Pexels / pixabay ภาพที่1จาก : 1137303 / pixabay ภาพที่2จาก :ผู้เขียน ภาพที่3จาก :sasint / pixabay ภาพที่4จาก : darksouls / pixabay ภาพที่5จาก: Myriams-Fotos / pixabay รศ.ดร.วุฒิพงศ์ ถายะพิงค์ นักวิชาการสื่อสารสุขภาพจิตและศาสนาปรัชญา นักเขียนสำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย,มติชน,อมรินทร์ธรรมะ,ซีเอ็ด,ดีเอ็มจีและวิชบุ๊ค ประธานสถาบันพัฒนาบุคลากรwuttipong academy ,ไอดีไลน์ ac6555 เปิดประสบการณ์ความบันเทิงที่หลากหลายสุดปัง บน App TrueID โหลดเลย ฟรี !