นอกเหนือจากการเป็นอุปกรณ์สำหรับแวดวงการพนันทั่วโลกแล้ว ความจริงแล้ว ไพ่ (Card) ยังถูกใช้ในอีกหลากหลายกิจกรรม ไม่ว่าจะเป็นการเล่นมายากล ทำนายดวงชะตา ฝึกฝนด้านคณิตศาสตร์ หรือแม้แต่การนำไพ่มาเล่นกับกลุ่มเพื่อน ไพ่เพียงหนึ่งสำรับสามารถสร้างเป็นเกมได้หลายร้อยเกม แต่ที่พิเศษไปมากกว่านั้น เรายังสามารถเรียนรู้ประวัติศาสตร์การพิมพ์ได้จากไพ่ กระดาษรูปสี่เหลี่ยมสุดแสนจะธรรมดา แต่เส้นทางของไพ่กลับมีเรื่องน่าสนใจ ไพ่เป็นตัวกำหนดวิถีชีวิตของคนได้อย่างไร นักโทษไปเกี่ยวข้องอะไรกับไพ่ เราจะไปหาคำตอบพร้อมกันในบทความนี้ในเมื่อไพ่เป็นสิ่งที่ทำมาจากกระดาษ เราจึงต้องพูดถึงเรื่องกระดาษกันก่อน แน่นอนว่าหลักฐานไม่ว่าจะสำนักไหนต่างก็บอกเป็นเสียงเดียวกันว่า กระดาษที่เก่าแก่ที่สุดคือกระดาษปาปิรุส (Papyrus) แห่งอารยธรรมอียิปต์ แต่เสียใจด้วยที่ชาวอียิปต์ไม่ได้ประดิษฐ์กระดาษเพื่อใช้ทำไพ่ หากแต่เอาไว้ใช้จดบันทึกก็เพียงเท่านั้น กระดาษที่ใช้ทำไพ่เกิดขึ้นครั้งแรกในอารยธรรมจีน ซึ่งได้จากการนำเส้นใยของต้นปอมาฉีก ๆ ทุบ ๆ แล้วกระดาษที่ได้มันหนาและหยาบซะจนใช้เขียนบันทึกไม่ได้ ด้วยความที่ใช้ไม่ได้นี่เอง กระดาษเหล่านี้จึงถูกนำไปใช้ทำไพ่แทนที่จะทิ้งขว้างให้เสียแรงที่ฉีกทุบต้นปออยู่นานสองนานสมัยนี้ไพ่ที่เราเห็นที่เป็นสัญลักษณ์โพธิ์ดำ โพธิ์แดง ดอกจิก ข้าวหลามตัด และมีทั้งพระราชา (King) พระราชินี (Queen) ตัวตลก (Joker) แวบแรกหลายคนคงคิดว่าไพ่เหล่านี้เกิดขึ้นที่ยุโรป แต่ขอให้เข้าใจใหม่ว่ายุโรปก็รับเอาวัฒนธรรมการเล่นไพ่ไปจากอารยธรรมจีน เส้นทางการรับไปก็ไม่ธรรมดา แต่ก่อนอื่นต้องบอกว่าสมัยก่อนการทำไพ่ของจีน จุดประสงค์แรกไม่ได้ทำขึ้นเพื่อใช้เป็นการละเล่น แต่เรียกว่าเป็นงานศิลปะประเภทการฉลุลายกระดาษและลงสีให้มีความสวยงาม การรู้จักนำไพ่มาเล่นโดยวัดผลแพ้ชนะจากการนับแต้ม เกิดขึ้นตอนที่ชาวจีนพอจะมีความรู้ด้านคณิตศาสตร์ ซึ่งล่วงเลยมาหลายร้อยปีแล้วหลังจากรู้จักการทำกระดาษ แต่เรียกว่าพอเล่นไพ่เป็นก็เล่นกันชนิดเป็นบ้าเป็นหลัง จนมีการออกกฎหมายห้ามผลิตไพ่เกินจำนวนที่กำหนด และกฎหมายห้ามข้าราชการเล่นไพ่ในศตวรรษที่ 18แล้วอยู่ดี ๆ ไพ่ของชาวจีนแพร่ไปยังโลกตะวันตกได้อย่างไร เรื่องเกิดขึ้นที่เมืองซามาร์คัน (Samarkand) เป็นเมืองในตะวันออกกลางที่ตั้งอยู่ในเส้นทางสายไหมระหว่างอาหรับกับจีน คราวนี้ได้เกิดการสู้รบขนาดย่อม ๆ มีชาวจีนที่ถูกจับไปเป็นนักโทษอยู่หลายชีวิต การที่ชาวจีนถูกจับในเมืองของชาวอาหรับนี่เอง กลายเป็นการเผยแพร่วิธีการทำกระดาษให้ชาวอาหรับรับรู้ ชาวอาหรับหัวใสก็ผลิตกระดาษขายให้ชาวยุโรปที่เข้ามาทำการค้าในยุคนั้น ขายไปขายมารายได้ดี ทำเงินได้มหาศาล เพราะเทคโนโลยีการทำกระดาษในโลกตะวันตกเกิดขึ้นช้ากว่าบ้านเรา กระดาษจึงถือเป็นสินค้าหายากและมีมูลค่าสูงนั่นเองจากนั้นโลกตะวันตกจึงใช้กระดาษที่ได้จากชาวอาหรับไปจดบันทึก ใช้เป็นกระดาษวาดภาพ และนำไปประดิษฐ์เป็นไพ่เริ่มจากเยอรมนีและสเปนก่อน โดยเฉพาะในยุคกลางมีการจั่วไพ่กันอย่างแพร่หลาย ด้านหลังของไพ่ใช้รูปบุคคลจากพระคัมภีร์ไบเบิลมาพิมพ์เอาไว้ และเช่นเดียวกับอารยธรรมจีน การจั่วไพ่เชิงพนันขันต่อโดยมีเงินเป็นสื่อกลางเริ่มเป็นที่นิยม ด้วยการเล่นไพ่เป็นการละเล่นที่มีกติกาไม่ซับซ้อนคนจึงเล่นกันอย่างเปิดเผย มีการประกาศห้ามเล่นไพ่จากศาสนจักรอยู่ระยะหนึ่ง แต่ไพ่ก็ยังอยู่ได้ในสังคมตะวันตก มีการพัฒนารูปแบบของไพ่อยู่เรื่อยมาจนกระทั่งกลายเป็นไพ่อย่างที่เราเห็นในปัจจุบันทั้งหมดจึงทำให้เราเห็นว่า จากไพ่ที่เป็นงานศิลปะจนถึงไพ่ที่เป็นอุปกรณ์การเล่นพนัน จับพลัดจับผลูไปอยู่ในมือชาวอาหรับผ่านการถ่ายทอดโดยบังเอิญจากนักโทษชาวจีน จนแพร่หลายไปยังโลกตะวันตก ล้วนแล้วมีต้นกำเนิดจากภูมิปัญญาการทำกระดาษ กระดาษธรรดาที่เรียกว่า ไพ่ จึงกลายเป็นแหล่งเรียนรู้สำคัญ ทำให้เราได้ย้อนดูพัฒนาการของเทคโนโลยีด้านการเขียนและการพิมพ์ของโลกอย่างไม่ธรรมดากันเลยทีเดียวเครดิตรูปภาพ- รูปภาพหน้าปก โดย Toni Reed : Unsplash- ภาพประกอบที่ 1 โดย Amanda Jones : Unsplash- ภาพประกอบที่ 2 โดย Yeeley : Pixabay- ภาพประกอบที่ 3 โดย Jackmac34 : Pixabay- ภาพประกอบที่ 4 โดย Jack Hamilton : Unsplash