“เบื้องตีนนอน-เมืองสุโขทัยนี้ มีตลาดปสาน มีพระอจนะ มีปราสาท มีป่าหมากพร้าวป่าหมากลาง มีไร่มีนา มีถิ่น มีถาน มีบ้านใหญ่ บ้านเล็ก” บทความส่วนหนึ่งจากศิลาจากรึกของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช ที่กล่าวถึงพระอจนะพระคู่บ้านคู่เมืองของชาวสุโทัยทำความรู้จัก ‘พระอจนะ มณฑป และรูปแกะสลักนิทานชาดกวัดศรีชุม’ ย้อนรอยมองอดีต ผ่านสถาปัตยกรรมสมัยสุโขทัย คำว่า ‘อจนะ’ นั้นสัณนิฐานว่าน่าจะมาจากคำว่าอัจนา ที่แปลว่าเคารพกราบไหว้ องค์พระอจนะนั้นเป็นพระพุทธรูปปูนปั้นที่มีหน้าหน้าตักกว้าง 5 วา 2 ศอก 10 นิ้ว ซึ่งถือได้ว่าเป็นพระพุทธรูปขนาดใหญ่ที่ก่อสร้างในสมัยสุโขทัย ตัววิหารที่ประดิษฐานพระอจนะ แต่เดิมสร้างด้วยเครื่องไม้หรือสร้างด้วยไม้นั่นเอง แล้วจึงมีการก่ออิฐขึ้นภายหลังซึ่งมณฑปถูกสร้างให้เป็นรูปสี่เหลี่ยมจตุรัส ขนาดกว้าง 32 เมตร สูง 15 เมตร ผนังมีความหนาถึง 3 เมตร ในส่วนของหลังคามณฑปนั้นไม่มีใครทราบว่าแต่เดิมเคยมีลักษณะอย่างไร มีเพียงลวดลายขอบผนังมณฑปมีลาดบัว ใต้ลาดบัวลงมานั้นทำเป็นลายเฟื่องย้อย ซึ่งมณฑปพระอจนะวัดศรีชุมนี้สถาปัตยกรรมมีความคล้ายคลึงกับมณฑปวัดสระปทุม จังหวัดสุโขทัย ซึ่งยังมีความสมบูรณ์อยู่มาก ลักษณะของมณฑปวัดสระปทุมนั้น หลังคามีลักษณะคล้ายชามคว่ำมุงด้วยกระเบื้องเผา ในส่วนของโครงหลังคาทำจากไม้ ตัวของมณฑปพระอจนะวัดศรีชุมนั้นด้านหน้าประตูทางเข้ามีลักษณะเหมือนเจาะเป็นช่องสูงจนเกือบถึงหลังคาของมณฑป ซึ่งช่องประตูนั้นมีการก่ออิฐฉาบปูนให้เป็นแนวโค้งเข้าหากันในส่วนปลายทำเป็นยอดแหลม ผนังของมณฑปการก่อสร้างจะก่อเป็นสองชั้น ที่ผนังด้านข้างมีอุโมงค์ทางเข้าซึ่งภายในนั้นมีบันไดที่สามารถเดินขึ้นไปถึงเพดานมณฑปได้ และที่สำคัญผนังของอุโมงค์มีภาพสลักลวดลายบนแผ่นหินชนวนเป็นเรื่องราวนิทานชาดก ในแต่ละภาพมีกลิ่นอายของศิลปะทางลังกาและอินเดียใต้ผสมกัน ซึ่งอาจสัณนิฐานได้ว่าในสมัยสุโขทัยได้รับการเผยแผ่พระพุทธศาสนาลัทธิลังกาวงศ์ และผู้ที่เขียนรูปเหล่านี้อาจเป็นพระภิกษุชาวลังกาเป็นผู้ร่างแบบให้ช่างชาวไทยเป็นผู้แกะสลัก ซึ่งภาพเหล่านี้กรมศิลปกรได้มีการคัดลอกมาเก็บรักษาไว้ที่มหาวิทยาลัยศิลปากรตั้งแต่ปีพุทธศักราช 2494ความงดงามของสถาปัตยกรรมในยุคต่าง ๆ แม้จะผ่านกาลเวลาจนอาจเหลือเพียงเศษซากแต่สิ่งที่เราเรียนรู้จากเศษซากนั้นสามารถนำเรากลับไปให้เห็นความยิ่งใหญ่ในอดีตซึ้งเป็นร่างเหง้าของเราจนมาถึงปัจจุบัน***เบื้องตีนนอน-เมืองสุโขทัย :ทิศเหนือของจังหวัดสุโขทัย ขอขอบคุณภาพประกอบจากFacebook:เบิร์ด โมโนเอกสารอ้างอิง:เบื้องตีนนอนสุโขทัย