วันสารทไทย เป็นวันสำคัญวันหนึ่งของชาวอีสานใต้ โดยเฉพาะชาวอีสานใต้ที่มีเชื้อสายเขมร แถวสุรินทร์ บุรีรัมย์ ที่จะจัดพิธีเซ่นไหว้ให้ผีปู่ย่าตายาย บรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว คนแถวนี้เรียกว่า”แซนโฎนตา ”เมื่อสมัย 30 กว่าปีก่อน หนึ่งวันก่อนถึงวันสารทไทย หรือวันไหว้บรรพบุรุษ แซนโฎนตา ทุก ๆ บ้านจะเตรียมทำขนม เช่น ข้าวต้มจากใบมะพร้าว ขนมนางเล็ด ขนมดอกจอก และกระยาสารท เพื่อใช้ในพิธีไหว้บรรพบุรุษ แต่สมัยนี้ที่ทุกอย่างสะดวกสบายขึ้น หลาย ๆ คนก็เลือกไปซื้ออาหาร ขนมสำเร็จเพื่อเอามาประกอบพิธี ส่วนการจัดของไหว้ก็แล้วแต่งบของแต่ละบ้าน เราขอสรุปคร่าว ๆ เกี่ยวกับการจัดแซนโฎนตาดังนี้การจัดสถานที่แซนโฎนตา วันสารทไทยจะเลือกสถานที่ที่เป็นที่โล่ง ชั้นบน หรือชั้นล่างของบ้านก็ได้ ปูเสื่อบนพื้นก่อนหนึ่งชั้น ตามด้วยฟูกที่พับขึ้นมาสูงเล็กน้อยเพื่อเป็นพนักพิง หลังจากนั้นก็ปูทับด้วยผ้าขาวม้า หรือผ้าสะอาด ดังรูปข้างบน ที่ฟูกจริง ๆ คือเป็นที่นั่งให้ผีตายาย หรือบรรพบุรุษสิ่งของที่จำเป็นต้องมีในพิธีไหว้ผีตายาย หรือแซนโฎนตา ในวันสารทไทยแบบโบราณ ตามแบบโบราณจริง ๆ คือสิ่งของต่าง ๆ จะต้องวางไว้ข้าง ๆ ที่นั่ง ยกเว้นพานที่ใส่เงิน ทอง ดอกไม้ และ หมากพลู จะวางไว้บนพนักพิง ของที่จะเช่นไหว้ ก็ตามแต่ของที่จะสามารถหาได้ในชุมชน แต่ในปัจจุบันก็แล้วแต่จะหาซื้อได้ เราขอสรุปคร่าว ๆ ดังนี้ เครื่องนุ่งห่มแบบโบราณ เช่น ผ้าขาวม้า ผ้าถุง โสร่ง โดยจะเลือกชิ้นที่คิดว่าดี และสวยที่สุด เงิน ทอง จำนวนและปริมาณขึ้นกับฐานะของแต่ละบ้าน สำหรับบ้านเราที่เชื่อว่าถ้าเซ่นไหว้ ด้วยเงินทองเยอะ ๆ บรรพบุรุษเราก็จะไม่อดอยาก และลำบาก เมื่อพวกเค้าสุขสบาย พวกเค้าก็จะมาให้พรลูกหลานให้ร่ำรวยเงินทองเช่นกัน อาหารคาว เช่น ไก่ย่าง ปลาย่าง กบย่าง หมูย่าง หรืออาหารประเภทต้ม ผัด แกงทอดต่าง ๆ แล้วแต่สะดวก อาหารหวาน เช่น ข้าวต้มจากใบมะพร้าว ขนมนางเล็ด ดอกจอก เผือกมันต้ม รวมทั้งผลไม้ต่าง ๆ เช่น องุ่น กล้วย ส้ม สับปะรด สำหรับคนครึ่งรุ่นแบบเราก็จะซื้อของที่เราอยากใส่เช่น ขนมทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง เพราะเราเชื่อว่าใส่ขนมพวกนี้จะทำให้เงินทองไหลมา เทมา และขนมบางอย่างเช่น โมจิ ขนมถ้วยฟู เค้กกล้วยหอม ก็เป็นขนมที่เราจำได้ว่าตายายชอบทาน เมื่อสมัยยังมีชีวิตอยู่ อันนี้แล้วแต่ความเชื่อของใคร ของมัน แต่เราเชื่อแบบนี้ หมาก พลู ดอกไม้ สำหรับดอกไม้ก็แล้วแต่จะสามารถหาได้ตามริมรั้ว อย่างบ้านเรามีดอกพุด มะลิ ก็ใส่ตามนั้น ส่วนหมากพลู ก็เอาในเชี่ยนหมากมาทำเป็นชุด ๆ เอาปูนมาทาพลูม้วน ๆ แล้วพันรอบด้วยด้ายเส้นเล็ก ๆ หมากก็ทำเป็นชิ้นพอคำ เผื่อตายายอยากเคี้ยวหมากหลังอาหาร ของเหล่านี้วางรวมบนพาน ตั้งไว้ที่พนักพิง เครื่องดื่มต่าง ๆ เช่น น้ำเปล่า น้ำส้ม เบียร์ เหล้าขาว สำหรับเหล้าขาว แม้เราจะไม่เห็นด้วยที่จะเอามาเซ่นไหว้ แต่ก็ยอมทำตามแบบโบราณ ในวันสารทไทย กับประเพณีแซนโฎนตา นอกจากการเตรียมอาหารและขนมแล้ว ลูกหลานที่อยู่ต่างถิ่นต่างแดนก็มักจะพาลูกหลานกลับมาเยี่ยมพ่อแม่ ปู่ย่า ตายาย หรือญาติผู้ใหญ่ที่เคารพรัก โดยจะจัดตะกร้าขนม ผลไม้ และเงินเล็ก ๆ น้อย ๆ มาฝากด้วย โดยปกติจะให้ลูกหลานเป็นคนหิ้วตะกร้าไปฝากญาติผู้ใหญ่ สมัยเราเป็นเด็ก ๆ ก็มักจะเป็นฝ่ายหิ้วตะกร้าขนม และผลไม้ไปเดินไหว้ญาติผู้ใหญ่ และเราก็จะได้พรกลับมา ซึ่งทำให้รู้สึกสุขใจ และมีกำลังใจทุกครั้ง โดยส่วนตัวเราชอบประเพณี แซนโฎนตานี้เพราะช่วยบ่มเพาะให้เรารู้จักการเป็นผู้ให้ การแบ่งปัน และความอ่อนน้อม ถ่อมตนต่อผู้ใหญ่ เมื่อถึงวันแซนโฎนตา ทุกคนในบ้านจะตื่นแต่เช้าเพื่อจัดเตรียมอาหารในการเซ่นไหว้บรรพบุรุษ โดยจะจัดอาหารคาว หวาน ผลไม้ น้ำส้ม สุรา เงิน ทอง แล้วแต่ฐานะของบ้านนั้น ๆ และจะมีการจุดธูป เทียน เป็นช่วง ๆ โดยจะเรียกบรรพบุรุษให้มารับประทานอาหารที่เซ่นไหว้ สมัยก่อนสมาชิกในบ้านจะช่วยกันทำอาหาร และรับประทานอาหารร่วมกันตลอดทั้งวัน แต่โลกปัจจุบันที่เปลี่ยนไปทุกคนมักเลือกซื้ออาหาร หรือขนมสำเร็จ ทำให้ไม่ได้เห็นภาพความร่วมมือร่วมใจกันทำกิจกรรมต่าง ๆ เหมือนเมื่อก่อนเมื่อถึงเวลาประมาณบ่ายสอง ก็จะเป็นการทำพิธีแซนโฎนตา โดยจะทำการเซ่นไหว้ครั้งสุดท้าย ทุกบ้านจะทำอาหารคาว หวาน มาวางอีกหนึ่งสำรับ ก่อนจะทำพิธีเรียกบรรพบุรุษให้มารับประทานอาหารครั้งสุดท้าย และให้เตรียมแพ็คอาหารเพื่อไปกินในวันถัด ๆ ไป ขั้นตอนสุดท้าย คือ การกรวดน้ำ น้ำอัดลม สุรา 3 ครั้ง เมื่อเสร็จสิ้นพิธีเซ่นบรรพบุรุษของตัวเองเรียบร้อย ก็จะทำการแบ่งอาหาร ขนม ผลไม้โดยจัดเป็นชุดเล็ก ๆ เอาไปวางไว้นอกบ้าน เพื่อให้ผีที่อาจจะไม่มีญาติเซ่นไหว้ไปให้ หรือผีไร้ญาติที่หิวโหย แต่ไม่สามารถเข้ามาในบ้านได้ เพราะคนแถวนี้เชื่อว่าเทวดาที่ปกปักรักษาบ้านจะไม่อนุญาติให้ผีที่ไม่ใช่ญาติเข้ามาในบ้าน เราจึงจำเป็นต้องจัดอาหารชุดเล็ก ๆ ไปวางไว้นอกบ้าน เป็นอีกหนึ่งโมเมนต์ที่เราเองมองว่าเป็นกุศโลบายของคนสมัยก่อนที่นอกจากการแบ่งปันให้คนที่เป็นญาติเราแล้ว เราต้องรู้จักแบ่งปันให้บุคคลอื่น ๆ ที่ขาดแคลนด้วย ปกติการเซ่นไหว้บรรพบุรุษ แซนโฎนตาครั้งสุดท้ายนี้เพื่อนบ้าน หรือเด็ก ๆ จะมาร่วมในพิธีด้วย เมื่อพิธีเสร็จสิ้นคนที่มาร่วมก็จะเอาอาหาร ขนม ผลไม้ เครื่องดื่มกลับไปบ้านด้วย แต่ตั้งแต่มีโควิดทุกคนต้องระวังตัวมากขึ้น หลาย ๆ บ้านจึงเลือกทำพิธีเฉพาะกับคนในครอบครัว หรือเพื่อนบ้านเพียงไม่กี่บ้านเท่านั้น แต่ในปีนี้ที่มีพายุเข้า และฝนตกหนัก บ้านเราก็ทำพิธีแซนโฎนตาเฉพาะคนในครอบครัวเท่านั้น เมื่อพิธีแซนโฎนตาเสร็จสิ้นสมาชิกในบ้านก็จะมารับประทานอาหารร่วมกัน และจัดเตรียมตะกร้าเพื่อไปทำพิธีที่วัดในช่วงเย็น โดยในตะกร้าจะมีต้นไม้เล็ก ๆ ที่หาได้ตามสวนครัว เช่น ต้นเผือก มัน อ้อย กะเพรา ดอกไม้ธูปเทียน ขนม ข้าวต้ม ใช้เวลาทำพิธีสวดที่วัดประมาณ 1 ชั่วโมงเศษ ๆ ก่อนจะกลับมานอน และกลับไปทำพิธีที่วัดอีกทีตอนเวลาประมาณตี 3 โดยในช่วงแรกจะเป็นการฟังพระสวด หลังจากนั้นทุกคนจะมาเดินวนรอบวัดเพื่อระลึกถึงบรรพบุรุษ และเอาอาหารที่ใส่ตะกร้าไปเทรวมกันที่ข้าง ๆ วัด ปีนี้พายุเข้า และฝนตกหนักมาก เราไม่แน่ใจว่ามีการทำพิธีเหล่านี้หรือเปล่า? เพราะเราเองก็ไม่ได้ไปเข้าร่วม จำได้เมื่อสมัยเราเป็นเด็ก ได้มีโอกาสตามพ่อแม่ไปทำพิธีช่วงดึก ๆ ณ ตอนนั้นรอบ ๆ วัดจะยังไม่มีหลอดไฟสว่างไสวไปทั่วเช่นทุกวันนี้ บรรยากาศการทำพิธีจะหลอนหน่อย ๆ เพราะด้วยบรรยากาศแห่งความมืดสลัว เงียบสงัดภายในวัดบวกกับเสียงพระสวดในช่วงเวลาตี 3 แม้เราพยายามจะตั้งจิตระลึกถึงบรรพบุรุษอย่างที่พ่อแม่บอก แต่ก็เลี่ยงที่จะไม่คิดไปไกลว่านาทีนั้นเป็นการเรียกดวงวิญญาณเหล่าภูติผี ให้มารับส่วนบุญ มันก็ชวนขนหัวลุกจริง ๆ นั่นแหละค่ะ !!!เมื่อทำพิธีต่าง ๆ เสร็จสิ้นทุกคนก็จะแยกย้ายกลับบ้านมาพักผ่อนประมาณหนึ่งชั่วโมง ก่อนจะตื่นทำอาหารไปถวายพระแต่เช้า ก็เป็นอันเสร็จสิ้นพิธีการวันสารทไทย ”แซนโฎนตา ” ของชาวอีสานใต้ หลังจากการไปทำบุญตอนเช้าที่วัด ก็จะเป็นวันครอบครัวแบบสบาย ๆ สมาชิกทุกคนในครอบครัวก็จะนั่งรับประทานอาหาร พูดคุยกัน ส่วนใครที่สะดวกไปเลี้ยงฉลองกับเพื่อนฝูงก็แล้วแต่ความถนัด ปกติอีกเช่นกันในวันนี้จะมีประเพณีแข่งขันฟุตบอลในหมู่บ้าน บางครั้งก็แข่งระหว่างหมู่บ้าน บางครั้งก็แข่งระหว่างวัย อาจจะมีทั้งฟุตบอลหญิง ฟุตบอลชาย แล้วแต่จำนวนของผู้เล่น ซึ่งนอกจากได้แข่งกีฬาแล้ว ยังเป็นการได้พบปะ และกระชับความสัมพันธ์กับคนอื่น ๆ ในหมู่บ้าน แต่ก็อีกแหละค่ะ ในปีนี้พายุเข้า ฝนตกหนัก ทุกอย่างก็เลยต้องถูกยกเลิกไปวันสารทไทย กับประเพณีแซนโฎนตา นับวันจะถูกให้ความสำคัญน้อยลง โดยเฉพาะในหมู่คนยุคใหม่ แต่สำหรับคนครึ่งยุคแบบเรา คิดว่าควรจะมีการอนุรักษ์และสืบทอดต่อ ๆ กันไป มันอาจจะมองดูโบราณแต่ก็มีหลาย ๆ อย่างที่ซ่อนอยู่ในประเพณีวันสารทไทยแซนโฎนตานี้ เช่นการได้ระลึกถึงบรรพบุรุษ หรือญาติผู้ใหญ่ที่ล่วงลับไปแล้ว การรู้จักแบ่งปัน มีน้ำใจต่อคนที่เราเคารพรัก รวมทั้งคนที่ไม่ใช่ญาติ เราก็ควรมีน้ำใจที่จะแบ่งปันเช่นกันการได้ทำกิจกรรมร่วมกันของสมาชิกในครอบครัว ซึ่งเป็นการกระชับความสัมพันธ์ของสมาชิกในครอบครัวไปในตัวการแซนโฎนตาในวันสารทไทย เป็นอีกหนึ่งประเพณีที่จัดขึ้นทุก ๆ ปีของชาวอีสานใต้เชื้อสายเขมร เพื่อเป็นการระลึกถึงบรรพบุรุษ โดยส่วนตัวเรามักจะให้ความสำคัญกับวันแซนโฎนตา เพราะเราเชื่อว่าการได้ระลึกถึงบุญคุณของบรรพบุรุษ พ่อแม่ ปู่ย่า ตายาย จะทำให้ชีวิตเราเจริญรุ่งเรือง ดังนั้นถ้าเราไม่สามารถมาได้เพราะติดงานหรือภารกิจอื่น เราก็จะฝากเงินมาให้พี่น้องช่วยทำพิธีแทน ใครอยากมาเที่ยว ก็ตามเพื่อน ๆ ชาวอีสานใต้มา รับรองคุณจะได้ทั้งความสุข ความสนุก และความหลอนเบา ๆ กลับไปแน่นอนปล ข้าวต้มใบมะพร้าวเป็นอาหารที่หากินยาก รสชาติเค็ม ๆ มันส์ ๆ หอมหวานกะทิสด มีทั้งแบบมีไส้ และไม่มีไส้ ใครได้กินเป็นต้องติดใจ เดี๋ยวถ้าที่บ้านทำอีกเมื่อไรเราจะเอาวิธีทำมาฝาก เพราะรอบนี้เรากลับมาช่วยทำไม่ทัน แล้วกลับมาพบกันใหม่นะคะ เครดิต ภาพปก และภาพทั้งหมดโดยผู้เขียน ตกแต่งกราฟฟิกจากเว็บ CanvaBy Nurseonomyเปิดประสบการณ์ความบันเทิงที่หลากหลายสุดปัง บน App TrueID โหลดเลย ฟรี !