แทบจะทุกหมู่บ้านในสังคมชนบทของชาวอีสานจะมี ดอนปู่ตา ซึ่งมีลักษณะเป็นสิ่งก่อสร้างเล็ก ๆ ที่คนในชุมชนสร้างขึ้นเพื่อให้เป็นที่อยู่อาศัยของปู่ตา บางคนเชื่อว่าดอนปู่ตานั้นเป็นที่อยู่ของผีบรรพบุรุษโดยคำว่า ปู่ มาจากบรรพบุรุษทางพ่อ คำว่า ตา มาจากบรรรพบุรุษทางแม่ บางคนก็เชื่อว่าปู่ตาคือเทวดา ซึ่งไม่ว่าแต่ละคนจะเชื่อว่าเป็นผีหรือเทวดานั้นสิ่งที่คนในชุมชนเชื่อเหมือนกันก็คือ เชื่อว่าดอนปู่ตาจะคอยปกปักรักษาคนในชุมชนให้อยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข ที่ตั้งของดอนปู่ตานั้นมักสร้างอยู่กลางหมู่บ้าน หรือบริเวณทางเข้าหมู่บ้าน ตามความเชื่อที่ว่าจะได้ปัดเป่าสิ่งชั่วร้ายที่จะเข้ามาในหมู่บ้าน และเป็นศูนย์รวมใจของคนในชุมชน ชาวบ้านนิยมนำรูปปั้นชายแก่ หญิงแก่ ไปไว้ในสิ่งก่อสร้างนั้นเพื่อเป็นสัญลักษณ์แทนปู่ตาและภรรยา นอกนั้นก็จะประกอบไปด้วยรูปปั้นอื่น ๆ ที่เชื่อว่าเป็นบริวารของปู่ตา เช่น ช้าง ม้า วัว ควาย นางรำ ดอนปู่ตาจะถูกวางด้วย ดอกไม้ พวงมาลัย หรือของเซ่นไหว้จากชาวบ้านที่มาขอพรหรือบนบาลศาลกล่าวแล้วได้ตามที่ขอไว้แล้วจึงได้นำสิ่งของต่าง ๆ มาถวายปู่ตาเพื่อแก้บน ในทุก ๆ ปีจะมีประเพณีการเลี้ยงดอนปู่ตา ซึ่งก็คือประเพณีการเซ่นไหว้ดอนปู่ตาและทำบุญหมู่บ้าน ซึ่งจะนิยมทำในวันพุธแรกของเดือน 6 จะมีการนำอาหารต่าง ๆ ไปเซ่นไหว้ที่ดอนปู่ตา มีการกราบไหว้ขอพรเพื่อให้ปกปักรักษาคุ้มครองคนในชุมชนให้อยู่อย่างมีความสุข ปัดเป่าสิ่งชั่วร้ายออกไปจากคนในหมู่บ้าน และสร้างศิริมงคลแก่ตัวผู้เข้าร่วมพิธีกุศโลบาย หมายถึง วิธีการอันแยบยล เล่ห์กล เป็นความฉลาดของบรรพบุรุษไทยเราค่ะ ที่มีการสร้างกุศโลบายต่าง ๆ ขึ้นมา เพื่อให้สังคมเราอยู่ร่วมกันอย่างมีความสุขโดยอาศัยวิธีการบอกเล่าต่อ ๆ กันมาด้วยวิธีการอันแยบยล ไม่ว่าจะเป็นการดูแลตนเอง การอยู่ร่วมกันในสังคม หรือแม้กระทั่งการดำเนินชีวิต ก็ยังมีกุศโลบายของบรรพบุรุษที่แฝงไว้ให้ลูกหลานได้ยึดถือปฏิบัติตามนั่นเองค่ะดอนปู่ตาเกี่ยวข้องอย่างไรกับกุศโลบาย ความเชื่อเรื่องดอนปู่ตานั้นที่จริงแล้ว คือกุศโลบายที่บรรพบุรุษในอดีตสร้างขึ้น โดยวิธีการบอกเล่าสืบต่อกันมา ว่าเป็นพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ ผู้ใดที่เข้ามาในอาณาเขตพื้นที่นั้นจะต้องคิดดี ทำดี พูดดี ละเว้นความชั่ว เพราะถ้าทำผิดหรือทำบาปก็จะได้รับการลงโทษจากปู่ตาให้มีอันเป็นไป มีความเดือดร้อน ผู้คนเมื่อได้ยินเรื่องเล่านั้นก็เกิดความเกรงกลัว และยึดถือปฏิบัติกันสืบต่อมา ว่าต้องทำความดีละเว้นความชั่ว และมีการเลี้ยงปู่ตาตามประเพณี ซึ่งความจริงแล้วนั้นดอนปู่ตาก็คือกุศโลบายอย่างนึงที่คนในอดีตสร้างขึ้นเพื่อให้คนในสังคมนั้นทำความดี ละเว้นความชั่ว และทำให้สังคมนั้น ๆ อยู่ร่วมกันอย่างสงบสุขนั้นเองค่ะ ภาพประกอบบทความโดย SI RI (ผู้เขียน)