ดอกแค ผักหาง่ายตามรั้วบ้านเรามักพบต้นแคอยู่ทั่วไปอย่างเช่นตามรั้วบ้าน อย่างที่บ้านผมนี้ไม่ได้ปลูก เพียงแต่เมล็ดมันจากต้นแคต้นข้าง ๆ บ้านปลิวมาร่วงหล่นบนดินบ้านผม ไม่นานเราก็เห็นต้นแคต้นน้อยต้นใหญ่ขึ้นอยู่เต็มริมรั้วบ้าน บ่อยครั้งบางปีที่เราต้องตัดถางมันบอก หรือเว้นไว้บ้างบางต้นเพื่อเอาไว้เก็บกินดอกของมัน มันก็อร่อยบ้างเป็นบางโอกาสดอกของต้นแคทำอาหารได้หลายอย่าง ไม่ว่าจะต้ม แกง นึ่ง อย่างการทำแกงอ่อม เช่น แกงอ่อมเนื้อ บางคนที่ชอบความหวานของดอกแคอาจใส่ดอกแคลงไปในแกงอ่อมด้วยพร้อมกับพืชผักชนิดอื่น เช่น มะเขือเปราะ ผักชีลาวและใบหอม ความหวานของดอกแคจะช่วยเสริมแกงอ่อมของวันนั้นให้อร่อยเชียว ไม่เชื่อลองทำดูต่อมาอาหารอีกประเภทนึ่ง อย่างเช่นนึ่งปลาช่อนตัวใหญ่ ๆ ที่เราหาซื้อได้ตามตลาด หรือคนที่มีความเชี่ยวชาญในการหว่านแห อาจออกตระเวนหาปลาช่อนตัวโต ๆ มาทำนึ่งได้ไม่ยาก ดอกแคนีเก็เป็นส่วนประกอบเสริมในอาหารประเภทนึ่งได้อร่อยทีเดียวร่วมกับผักอื่น ๆ เช่นกะหล่ำปลี มะละกอกำลังห่าม ๆ ลูกบวบ ผักนี้คือส่วนประกอบสำคัญในอาหารประเภทนึ่งที่ขาดไม่ได้เลย เพราะมันจะใช้กินคู่กับน้ำพริกดิบย่าง ใช้ข้าวเหนียวจิ้มน้ำพริก จิ้มเนื้อปลาช่อน และต่อด้วยการม้วนดอกแคทิ้งท้าย เรียกว่าอร่อยอย่าบอกใครเชียวสำหรับอาหารอิสานประเภทนี้และอาหารอีกอย่างที่มักนำเอาดอกแคนี้ไปเป็นส่วนประกอบ นั่นก็คือ แกงส้มดอกแค ส่วนเนื้อปลาแล้วแต่ความชอบ บางคนอาจเลือกง่าย ๆ เช่นใช้เนื้อปลาทู แกงใส่น้ำมะขามเปียก พริกแกง ปรุงรสด้วยเครื่องปรุงรสจนมีรสอร่อยจนน้ำในหม้อแกงเป็นสีส้มน่ากิน จากนั้นก็เติมดอกแคลงไปเป็นลำดับสุดท้าย แกงส้มดอกแคนี้ตามตลาดบ้านผมไม่เห็นมีขาย ส่วนมากที่อยากกินต้องทำเอง และมันก็ทำไม่ยาก ที่สำคัญดอกแคตรงลานบ้านผมออกจะเยอะแยะ และผมก็ทำง่ายมาก กว่าจะมานั่งตำเนื้อปลาทู คือสูตรผมง่ายกว่านั้น โดยใช้ปลากระป๋องครับ ใช้ช้อนบด ๆ ในกระป๋องแล้วเทลงในหม้อทีเดียว แต่ก็ร่อยได้รสชาติแกงส้มเหมือนกัน ไม่เชื่อลองทำกินดูสิวิธีง่าย ๆ อีกแบบของเมนูดอกแค นั่นคือการลวกดอกแคกินกับแจ่ว แจ่วอะไรก็ได้ เช่นแจ่วบอง หรือแม้แต่ป่นปลา เก็บดอกแคริมรั้วมาล้างน้ำแล้วโยนลงหม้อนึ่ง พรุ่บ ก่อไฟแล้วยกหม้อตั้ง ดอกแคนี้สุกค่อนข้างไว แล้วแต่ความชอบของแต่ละคน ว่าจะชอบสุกมากสุกน้อย หรืออย่างเปื่อย นอกจากดอกแคยอดอ่อน ๆ ของดอกแคก็อร่อยไม่แพ้กัน ในคราวที่ต้นแคไม่มีดอก ชาวบ้านนอกอิสานมักนำยอดและใบอ่อนของดอกแคมารับประทานแทนดอกแค ไม่ว่าต้ม หรือนึ่งใส่ปลา แต่แกงนี้ผมไม่เคยเห็นเลยนอกจากดอกใบของต้นแคจะใช้เป็นอาหารได้แล้ว รู้ไหมว่า เปลือกของต้นแคก็ใช้ประโยชน์ได้ด้วย เช่นในการย้อมผ้าแบบคนโบราณ ความฝาดของเปลือกต้นแคมันจะช่วยทำให้สีเกาะติดเนื้อผ้าได้ทนทาน นักย้อมผ้ารุ่นโบราณมักนำเอาเปลือกแคนี้มาเป็นส่วนประกอบในการย้อมผ้าเสมอ เช่นย้อมให้เป็นสีแดงม่วง อาจจะได้จากเปลือกของต้นประดู่ แต่ส่วนประกอบอีกอย่างที่สำคัญก็คือเปลือกที่มีรสฝาด ๆ ของต้นแคนี้เอง เรื่องและภาพ โดย ผู้เขียน ลูกอิสาน