เครดิตภาพ/เรื่อง : ฐินันท์ เลิงนกทา เป็นอำเภอขนาดใหญ่ที่สำคัญในจังหวัดยโสธร เป็นแหล่งผลิตข้าวหอมมะลิอินทรีย์ อันเป็นอาหารที่หล่อเลี้ยงผู้คนและระบบเศรษฐกิจข้าวในประเทศนี้ เพื่อเเสดงความพร้องพรั่งทางวัฒนธรรมและความสมบูรณ์พร้อมในการผลิตข้าว อำเภอเลิงนกทา ได้จัดงานประเพณี “บุญคูณลานและของดีอำเภอเลิงนกทา” ขึ้นในวันที่ 29-30 มกราคม 2563 ตามจารีต หรือ ฮีต 12 คอง 14 ของชาวอีสาน เมื่อเม็ดข้าวรวงทองในท้องทุ่งเก็บเกี่ยวแล้วเสร็จ ราวเดือนธันวาคม - มกราคม ของทุกปี จะมีงานบุญใหญ่ที่เรียกว่า บุญคูณลาน เป็นการแสดงให้เห็นถึงความเคารพต่อธรรมชาติ จิตวิญญาณศักดิ์สิทธิ์ รวมถึงพระพุทธศาสนาที่ผสมผสานกันอย่างลงตัวในวิถีชีวิตของชาวอีสาน หากย้อนไปยังรากเหง้าของ บุญคูณลาน จัดเป็นพิธีกรรมตามวัฒนธรรมข้าว เป็นการขอขมาหรือการกระทำการเคารพต่อจิตวิญญาณศักดิ์สิทธิ์แห่งข้าว หรือ “แม่โพสพ” รวมถึงจิตวิญญาณบรรพบุรุษอย่างผีปู่ตาหรือผีตาแฮกด้วย นอกจากการขอขมาลาโทษแล้ว ยังมีการขอพรสิริมงคลแก่การเกษตรกรรมในฤดูกาลต่อไป เพราะคนในอดีตไม่สามารถคำนวนดินฟ้าอากาศหรือการงอกงามของพืชพันธุ์ได้ดังประสงค์ การแสดงเคารพอ้อนวอนต่อจิตวิญญาณศักดิ์สิทธิ์ในธรรมชาติเช่นนี้คือการประกันความเสี่ยงทางใจของผู้คนในอดีตที่ปรากฏในแทบทุกวัฒนธรรม บุญคูณลาน เป็นการทำพิธีกรรมในวัฒนธรรมข้าวที่เกี่ยวเนื่องกับ คำว่า “บุญ” อันเป็นโลกทัศน์ทางพระพุทธศาสนาที่เข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของชาวอีสานหรือไทย-ลาวมาช้านานด้วย ในพิธีกรรมจึงมีทั้งการใช้ “ข้าวเปลือก” ที่พึ่งนวดได้จากรวงบน “ลาน” นวดข้าว แล้วนำข้าวนั้นมา “คูณ” หรือ “พูน,ทูน” ในภาษาถิ่นเเปลว่าการเพิ่มขึ้นเป็นกองๆ เมื่อนำข้าวเปลือกมากองพูนขึ้นสูงไว้บนลานนวดข้าว จึงเรียก “คูณลาน” แล้วให้พระสงฆ์มาสวดมนต์ ทำบุญเลี้ยงพระเพื่อเป็นมงคลควบคู่กับการบายศรีสู่ขวัญข้าวบอกกล่าวเคารพจิตวิญญาณศักดิ์สิทธิ์ นอกจากนี้การ “คูณลาน” ยังเป็นสัญลักษณ์ แสดงให้เห็นถึงความสมบูรณ์ของข้าวปลาอาหาร เพราะหากองข้าวอยู่บนลานบุญมีมาก แสดงว่าปีนั้นมี ความอุดมสมบูรณ์ ชาวบ้านได้ข้าวมากมายงานบุญในปีนั้นย่อมมีแต่ความสดชื่นเบิกบานตามมา ดังนั้นชาวอีสานหลายเเห่งจึงยกระดับการคูณลานที่มักกระทำในที่ดินหรือบ้านตน มารวมกันทำเป็นชุมชน เรียกว่า “กุ้มข้าว” โดยบางครั้งข้าวที่เสร็จจากพิธีกรรมอาจถวายวัด บริจาคแก่ผู้ยากไร้ หรือขายเป็นเงินปัจจัยของชุมชนต่อไป การคูณลานและกุ้มข้าวเป็นที่นิยมเนื่องจากเป็นการร่วมแรงแสดงออกงานบุญคูณลานจึงใหญ่ขึ้นเรื่อยตามแรงสนับสนุนของชุมชน และหน่วยงานต่างๆ จึงมีการประดับตกแต่งสวยงาม มีกิจกรรมหลากหลาย และเป็นการเฉลิมฉลองอย่างปิติยินดี ประเพณีบุญคูณลาน ของอำเภอเลิงนกทา ก็เป็นเช่นเดียวกันกับงานบุญที่พัฒนาขึ้นมา โดยเกิดจากรากเหง้าทางวัฒนธรรม แล้วแสดงออกซึ่งความเคารพต่อธรรมชาติและศรัทธาในพระศาสนา รวมถึงแสดงออกให้เห็นความร่วมแรงร่วมใจและความปิติยินดีหลังจากเก็บเกี่ยวผลผลิตแล้วเสร็จของชาวเลิงนกทา ที่จะสามารถเห็นได้จากกิจกรรมใน วันที่ 29-30 มกราคม 2563 นี้ นอกจากนี้ เลิงนกทา ยังเป็นพื้นที่ที่มีความหลากหลายทางวัฒนธรรม ไม่ใช่เเค่มีชาวอีสานเชื้อสายไทยลาวเท่านั้น ยังมีชาวภูไท ชาวญ้อ และอื่นๆ ซึ่งภายในงานจะเห็นการแต่งกายชุดพื้นเมืองและการแสดงชุดต่างๆ อย่างหลากหลาย จากพี่น้องทั่วทุกตำบล เครดิตภาพ/เรื่อง : ฐินันท์