แหล่งเรียนรู้ในท้องถิ่นที่ผู้คนมักมองข้าม โดยเฉพาะความรู้ด้านอาชีพพื้นถิ่นที่อาศัยภูมิปัญญา ความเชี่ยวชาญที่สืบต่อมารุ่นต่อรุ่น อาชีพเกี่ยวกับ “จาก” เป็นอาชีพหนึ่งที่ผูกพันกับผู้คน ริมแม่น้ำตรัง ตำบลย่านซื่อ จังหวัดตรัง มานับร้อยปีเราเคยทบทวนหรือเปล่าว่าเราใช้ประโยชน์อะไรจาก “จาก” บ้าง สำหรับคนที่อยู่ต่างจังหวัดเมื่อนานมาแล้วอาจเคยได้เห็น บ้านหลังคามุงจาก ยาเส้นมวนใบจาก ขนมห่อด้วยใบจาก ลูกจาก ฯลฯ ปัจจุบันอาชีพการทำจากเกือบจะสูญหายไปกับเทคโนโลยีและสิ่งอำนวยความสะดวกใหม่ๆสำหรับคนตำบลย่านซื่อ ได้ชื่อว่ามีอาชีพ “ปากกัดตีนถีบ” เพราะขั้นตอนการนำใบจากมาผลิตหรือใช้ประโยชน์รูปแบบต่างๆ แต่ละขั้นตอนมีความละเอียดอ่อนแตกต่างกันไป ชาวบ้านจะมีวิธีการคัดเลือกใบจากยอดอ่อนที่ขนาดกำลังดี มาตัด มาลอก ต้องใช้ทั้งมือและเท้าช่วยกันดึง ทึ้ง ถีบ อย่างที่ชาวบ้านเรืยกว่าอาชีพ “ปากกัดตีนถีบ”ผลิตภัณฑ์จากในปัจจุบันได้ถูกนำมาประยุกต์ใช้ให้ทันต่อการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของผู้บริโภคมากขึ้น อย่างเข่น “ติหมา” คือใบจากที่สานจนแน่น ซึ่งแต่เดิมชาวบ้านใช้ในการตัดน้ำในครัวเรือน ก็ถูกนำมาใช้เป็นภาชนะรักษ์โลกใส่เครื่องดื่ม และยังมีเครื่องจักสานอีกหลายชนิดที่ประดิดประดอยตามความถนัดและฝีมือของแต่ละคนส่วนใบจากสำหรับมวนยาเส้น แม้ว่าในปัจจุบันการสูบบุหรี่จะลดลงไปแต่ชาวบ้านก็ยังมีการผลิตอยู่ นอกจากนี้ยังมีการใช้ประโยชน์จาก “จาก” อีกหลายรูปแบบทั้งการบริโภค เช่น ลูกจาก ดอกจากต้ม และน้ำตาลดอกจากเป็นต้นสถานที่นี้แม้จะเป็นแหล่งผลิตสินค้าหลายประเภท แต่ก็ไม่เชิงว่าเป็นสถานที่ท่องเที่ยวหากแต่เป็นสถานที่เหมาะแก่การศึกษามากกว่า ผู้ที่สนใจมาเรียนรู้สามารถติดต่อผ่าน องค์การบริหารส่วนตำบลย่านซื่อ ซึ่งเป็นหน่วยงานส่วนท้องถิ่นที่ส่งเสริมรักษาอาชีพจากภูมิปัญญานี้ไว้ ด้วยตระหนักว่าอาชีพนี้อาจค่อยๆ หายไปตามกาลเวลา เพราะขาดคนรุ่นใหม่สืบทอดอาชีพอย่างไรก็ตามชาวบ้านเข้าใจว่าวิถีอาชีพนี้ต้องพึ่งพาป่าจากที่สมบูรณ์ และการขนส่งทางน้ำ ดังนั้น การที่ชาวบ้านยังรักษาวิถีอาชีพปากกัดตีนถีบเช่นนี้ไว้ ยังเป็นการช่วยรักษาทรัพยากรป่าชายเลนอีกทางหนึ่งด้วย Photos: ©Sonia Aquamarine