ทฤษฎีสมคบคิด ทฤษฎีที่ทำให้จินตนาการสำคัญกว่าความรู้

Photo by fotografierende from Pexels

ทฤษฎีสมคบคิด หรือ Conspiracy Theory เป็นทฤษฎีที่ว่าด้วยความหลงเชื่อในบางเหตุการณ์ของคนบางกลุ่ม โดยอาจจะมีหลักฐานเพียงเล็กน้อยหรือไม่มีเลยก็ได้ แต่อาศัยความเชื่อมโยงและปะติดปะต่อเรื่องราว จนเกิดเป็นความเชื่อหนึ่งขึ้นมา ซึ่งสิ่งนั้นอาจดูเหมือนจะไม่มีความจริงปนอยู่เลย (และออกจะฟังดูเกินจริงไปในบ้างครั้ง)แต่ความจริงในความจริง สิ่งเหล่านั้นก็ยังมีหลักการที่เกี่ยวข้องกับความจริงปนอยู่ด้วยบ้าง แม้จะฟังดูไม่น่าเชื่อเท่าไหร่ก็ตาม

แม้ข้อโต้แย้งหลาย ๆ อย่างจะทำให้ความเชื่อที่จากทฤษฎีสมคบคิดนี้ ถูกหักล้างไป แต่ก็ยังมักจะมีข้อโต้แย้งเล็ก ๆ เสมอที่ยังทำให้ความจริงนั้นยังดูน่าเชื่อถือในสายตาของคนเหล่านั้น และสิ่งนั้นบางทีก็เป็นเหตุผลที่ใหญ่เกินกว่าจะบอกได้ว่าเราเลือกยืนอยู่ในข้างที่ถูกต้อง ทำให้ต้องทบทวนอีกครั้งว่า ‘ความจริง’ ไหน คือ ‘ความจริง’ และ ‘ความจริง’ ไหนที่เกิดจาก ทฤษฎีสมคบคิด

จุดร่วมระหว่าง fake news กับ ทฤษฎีสมคบคิด ดูเหมือนจะเป็นการเชื่อในสิ่ง ‘ปลอม ๆ’ เหมือนกัน และเป็นความเชื่อของคนบางกลุ่มว่าเป็นสิ่งที่ถูกต้อง แต่ต่างกันตรงที่ fake news จะเป็นสิ่งที่ปลอมมากกว่า ในขณะที่ทฤษฎีสมคบคิดนั้นยังอาจมีข้อเท็จจริงปะปนอยู่ได้บ้าง

เครื่องมือที่สำคัญสำหรับแพร่กระจายข่าวสาร รวมถึงความเชื่อที่ผิด ๆ คือ สังคมอินเตอร์เน็ต ที่ในวันหนึ่งมีข่าวสารผ่านตาเรามาในรูปสื่อเหล่านั้นไม่รู้มากมายเสียเท่าไหร่ ซึ่งก็เป็นเรื่องยากที่จะบอกได้เช่นกัน ว่าสิ่งที่เรารับรู้ในตอนนั้นคือข่าวจริงหรือข่าวลวง ซึ่งวิธีสังเกตในเบื้องต้นสามารถทำได้ดังนี้

ภาพโดย philm1310 จาก Pixabay

1.คิดให้ดีก่อนจะเชื่อ นี่คือเป้าหมายหลักเลย ถ้าข่าวปลอมมาแต่เราไม่เชื่อง่าย ๆ ก็ไม่บรรลุวัตถุประสงค์ของคนแพร่กระจายข่าวปลอมนี้แล้ว เมื่อได้รับข่าวอะไรมาเราต้องคิดวิเคราะห์ ใช้หลักเหตุผล คิดถึงหลักความเป็นไปได้เสียก่อน และที่สำคัญอย่ารีบใจเร็วกดแชร์ให้ผู้อื่น ต้องผ่านการตรวจสอบให้ดีเสียก่อน เช่นที่มาของข่าว ซึ่งถ้าเผยแพร่กันอย่างไร้ที่มาก็มีความเป็นไปได้สูงว่าจะถูกปลอมขึ้นมา หรือ การเผยแพร่รูปข่าวที่ดูยังไงก็ไม่น่าเชื่อถือ และการที่เราไม่แชร์ต่อนั้นจะเป็นปกป้องคนอื่นไปอีกทางให้ไม่ต้องหลงเชื่อข้อมูลแบบผิด ๆ

ภาพโดย Free-Photos จาก Pixabay

2.ศูนย์ต่อต้านข่าวปลอม เป็นอีกทางเลือกที่ดีทีเราจะเป็นได้ทั้งบทบาทผู้ให้หรือผู้รับได้ในคราวเดียว เพราะนอกจากเราเองจะตรวจสอบข้อเท็จจริงส่วนหนึ่งของข้อมูลได้แล้ว เรายังสามารถทำความดีให้กับคนในสังคมได้ด้วยการแจ้งเบาะข่าวปลอมที่ได้รับ

ภาพโดย Wokandapix จาก Pixabay

3.ตรวจสอบข้อมูลในเว็บที่เชื่อถือได้ ซึ่งอันนี้อาจจะมีข้อจำกัดเสียหน่อยสำหรับคนที่ต้องตรวจสอบในข้อมูลด้านที่เราไม่ถนัดหรือไม่โปรดปราน ซึ่งก็จะเกิดปัญหาขึ้นอีกว่าเว็บไหนคือเว็บที่เชื่อถือได้ อันนี้ก็จะแก้ได้เพียงเบื้องต้นเท่านั้น คือ การอ่าน ๆๆๆ ข้อมูลประกอบอื่น ๆ จาก google เช่น ข่าวนักร้อง A เสียชีวิตด้วยโรคมะเร็งปอด เราก็อาจตรวจสอบดูว่าล่าสุดเคยมีอาการอย่างไร และข่าวการเสียชีวิตนี้มีเผยแพร่ที่ใดอีกบ้าง

อย่างที่กล่าวไว้ตอนต้นว่านี่เป็นพียงการสังเกตเบื้องต้นเท่านั้น ซึ่งถ้าเราอยากจะรู้ข้อเท็จจริงที่เกิดขึ้น อาจต้องให้เวลาเป็นเครื่องพิสูจน์..