น้ำขอด ปลาข่อน : ได้เวลากินปลาหน้าแล้ง

ฤดูฝนที่มาช้ากว่าปกติถึงครึ่งเดือน และไปเร็วกว่าปกติถึงครึ่งเดือนเช่นกัน รวมแล้วฤดูฝนที่ผ่านมาในปี 2562 ทำให้มีฝนตกเพียง 3 เดือนเท่านั้นหรืออาจจะน้อยกว่านั้นด้วยซ้ำไป ปริมาณฝนที่ตกก็น้อยกว่าปกติ ระยะเวลาที่พืชผักผลไม้ควรจะได้น้ำกลับไม่ได้ ควรได้มากกลับได้น้อย ทุกอย่างดูลักลั่น ไม่สอดรับกันเอาเสียเลย แปรปรวนและเปลี่ยนแปลอย่างเห็นได้ชัด

วันนี้ สระน้ำขนาดเล็กที่สวนหลังบ้านติดกับทุ่งนาและป่าอ้อยยาวจนถึงสระน้ำกลางหมู่บ้าน น้ำเหลือน้อยเต็มที อันที่จริงระดับน้ำสระเหลืออยู่ไม่ถึงฟุต และคงที่อย่างนั้นมาร่วมเดือนแล้ว ก่อนหน้านี้ราวหนึ่งสัปดาห์ มีฝนลงมาห่าใหญ่ร่วมชั่วโมง แต่ก็ไม่มากพอที่จะเติมน้ำในสระ แค่ทำให้ต้นไม้พืชไร่ยืดลมหายใจออกไปอีกหน่อยเท่านั้น คาดว่าสิ้นเดือนมีนาคมนี้น้ำคงแห้งหมดสระหรือไม่ก็มีแต่หลุมโคลนแทนสระที่มีแต่น้ำแน่ ๆ​

ปีนี้หนักสุดในรอบ 20 ที่มาอาศัยอยู่หมู่บ้านนี้ น้ำในสระแห้งมาก เหลือแอ่งน้ำเล็ก ๆ อยู่ 2 แอ่ง ไม่รู้มีปลาอยู่แค่ไหน แต่มีนกกระยางตัวหนึ่งมายืนนิ่งจับปลากซิวกินเกือบทุกวัน หากจะรอถึงเดือนเมษายนค่อยจับปลามากินน่าจะไม่ทันนกกระยางตัวนั้นแน่ ๆ

ตามธรรมเนียมที่บ้าน ก่อนถึงปีใหม่ไทย(สงกรานต์) ถือว่าเป็นฤกษ์งามยามดีในการลงจับปลา เพราะช่วงนั้นน้ำในสระจะขอด(แห้งมาก) ปลาจะมาข่อน(รวมตัว)กันอยู่บริเวณแอ่งที่มีน้ำเหลือเพียงน้อยนิด ทำให้ง่ายสำหรับการจับปลา โดยมีเรื่องเล่าขานกันมาว่า จับปลาหน้านี้กิน ปลาจะอร่อยที่สุด

หลังจากพิจารณาว่าฝนฟ้าคงไม่ตกในเร็ววัน และหากน้ำในสระแห้งไวกว่านี้ ปลาคงจะตายกันหมด วันนี้จึงต้องลงจับปลา ใช้เวลาราว 1 ชั่วโมง ทั้งวิดน้ำออก ทั้งโกยโคลนหา ก็ได้ปลามาพอสมควร ส่วนใหญ่เป็นปลานิลและปลาช่อน

ปลาที่จับได้วันนี้ ดูจากลักษณะภายนอก น่าจะมีความมันและอร่อยเป็นพิเศษอย่างที่เคยรับรู้กันมา ถ้าขายราคาคงจะดี ปลาตัวเล็ก ๆ จะเอาไปหมกด้วยการห่อใบตองใส่เครื่องปรุงฝังไว้ใต้ขี้เถ้าอุ่น ๆ ส่วนตัวใหญ่หน่อยก็เอาไปต้ม ย่างหรือลาบ และที่ขาดไม่ได้เพราะเป็นภูมิปัญญาในการถนอมอาหารแต่โบราณ คือ เอาปลาไปผ่า แล่ ย่างเกลือตากแห้งไว้กินตลอดช่วงหน้าแล้ง ที่อาจจะหาปลากินได้ยาก(ถ้าไม่ไปห้างหรือตลาดสด) และอีกนานาสารพัดวิธีการทำอาหารในแบบบ้าน ๆ​

สำหรับผมแล้ว ในสถานการณ์ทางสังคมและสภาพอากาศเช่นนี้  “น้ำขอด ปลาข่อน” คือ โอกาสของคนบ้าน ๆ จริง ๆ

อธิบายศัพท์

น้ำขอด​ คือ​ ปริมาณน้ำจำนวนมากที่ลดลงจนเหลือแค่แอ่งเล็ก​ ๆ

ปลาข่อน​ คือ​ จำนวนของปลาที่มารวมกันอยู่​ ณ​ จุด​ ๆ​ หนึ่งเมื่อน้ำเหลือ​น้อยจนเป็นแอ่งเล็ก​ ๆ

ภาพทั้งหมดถ่ายโดยผู้เขียน